GARGOLLASSA

Ardoaren mundura ere heldu da, nola ez, globalizazioa. Onerako eta txarrerako. Aspaldi honetan sarritan agertzen dugu gure kezka dastaldietan hango eta hemengo ardoek pertsonalitatea galdu dutelako. Antzeko ezaugarriak erakusten dizkigutelako eta zaila egiten zaigulako, batzuetan, Errioxa, Dueroko Erribera edota Australiako ardoak dastatzen gabiltzan bereiztea.
Eta globalizazio horren aurka, izaten dira nohizbehinka berri onak: Somontanon moristela eta parraleta berreskuratzen ari direla, azken urteotan Mallorcan calleta, fogoneu eta gargollassarekin lan politak egiten ari direla.
Gargollassa Balearretako mahats bitxi eta bakana dugu, berreskuratzen ari den mahatsa. Mallorcan, hain zuzen. Gargollassaz Ribas upategiak egindako ardoa -mahats honekin egiten den bakarra- zigilatu, prezintatu egin dute udan. Arrazoia: mahats hori, gargollassa, ez dagoela ofizialki onartuta. Ribas upategia aitzindaria izan da mahats horrekin lan egiten eta egindako lanak interesa piztu du ardozaleon artean. Baina gargollassa eta Mallorcako beste mahats autoktonoen artean dagoen aldea hau da: ez dagoela erroldatuta Espainiako Mahatsondoen Merkataritza Barietateen Erregistroan. Beraz, beste kanpoko edozein mahatsek egin behar duen bide berbera egin behar du baimendua izateko.
Maria Antonia Ribas upategiaren jabearen esanetan, gargollassa berreskuratzen 1998an hasi ziren, zenbait testu historiko oinarritzat hartuta. Testu horien arabera, mahats hori funtsezkoa zen Mallorcan filoxera iritsi aurretik egiten zen kalitateko ardogintzan.
Ardoa 2004ko uztaldian merkaturatzen hasi zen. Gaur egun, upategiak 2.500 gargollassa mahatsondo ditu, eta Maria Antonia Ribasek bere ardoaren «sotiltasuna, dotorezia eta lore izaera» nabarmentzen ditu.
Baina upategian oso kezkatuta daude, ezin dutelako ardoa merkaturatu eta ardo hori ez dagoelako zahartzeko pentsatuta. Sio Gargollassa bakana da, bitxia, Mallorcako beste ardo batzuen antzera: horien artean daude, esaterako, An Negra Viticultors-en callet-a edo Matador proiekturako egindako fogoneu mahatsaren ardoa. Denek islatu nahi dituzte mahatsa eta lurra beren ardoetan, leuntasuna, sotiltasuna, dotorezia... potentzia eta indarraren aurretik, eta izaera aromatikoa nabarmentzeko helburuarekin, egitura sendo baten aurretik.
Eta mundu global honetan holako harribitxiak dastatzeko eta gozatzeko aukerak kentzen dizkigute, burokraziaren eta legeen izenean. 2.500 botila baino ez dira 2006ko uztaldikoak; originaltasunez eta benekotasunez beteriko botilak. Ea tramite burokratikoak aurreratzen diren eta ez diguten dastatzeko aukera hori kentzen.

RETSINA

Borgoinan, Tokajin (Hungaria), Xanpainen, Patagonian... hainbat tokitan egon gara eta gaur beste toki bat bisitatuko dugu: Grezia. Ardoaren eta grekoen kulturaren arteko lotura beti izan da oso estua. Greziarrak beti izan dira bertoko ardo eta likore konsumitzaile handiak. Eta egia da azken urteotan Greziako ardoek nolabaiteko garrantzia lortu dutela nazioartean.
Greziako ardo guztien artean Retsina ardoa nabarmenduko dugu gaurkoan. Ez da, beharbada, kalitate handiena duena, ez da ardorik finena edo onena, baina ezin dugu ukatu oso bitxia eta nortasun handikoa dela.
Retsina, ardo erretxinatua, zuria zein gorria izan daiteke. Retsina ardo hau duela 3.000 urte egiten omen zen dagoeneko, edo hori uste da, behinik behin, garai hartako txantxiletan (anfora) aurkitutako erretxina hondarrek erakusten omen duten moduan.
Greziara joanez gero ardo hori dastatzea oso gomendagarria omen da, haren antzinatasunagatik Greziako gastronomian ardorik garrantzitsuenetarikoa delako, mezzes hango aperitiboak laguntzeko oso gomendagarriak direlako eta, batez ere, duen zapore bitxi eta paregabeagatik.
Zapore hori bitxia eta bakana da, eta jatorria hartziduran gehitzen zaion erretxinak du. Jatorrian ardoak gordetzeko erabiltzen ziren ontziak estaltzeko erabiltzen zen erretxina, haietan gordetzen zen ardoa ez ozpintzeko.
Ohitura horrek oso aroma eta zapore berezia ematen zion ardoari, eta gerora, ontziak estaltzeko erretxinarik behar ez bazen ere, hartzitzean gehitu egiten zitzaion, hain bitxia zen zapore hori lortzeko asmoarekin.
Retsina ardoa Grezia osoan egiten dela esan daiteke, nahiz eta Atika eta Eubea izan ekoizpen handiena duten eskualdeak. Eta eskualde horietan egiten dira, nola ez, prestigio eta entzute handiena duten Retsina ardoak.
Ardo zuria da gehien egiten dena, eta sabatino deitzen den mahatsa erabiltzen da horretarako. Eta upategirik garrantzitsuena eta famatuena Kourtakis deitzen da. Horko ardoek upategiaren izen berbera dute, eta azken urteetan Grezia osoko ekoizle eta botilaratze enpresarik handiena bilakatu dela esan dezakegu.
Retsina ardoa babestutako jatorri izenaren barnean dago, eta Greziako tradizio izena ere badarama. Txipreko hegoaldeko zenbait eskualdetan ere tradizio handikoa da, eta han ere ekoizten dute.
Ardo horrek gero eta errekonozimendu handiagoa du Greziatik kanpo, eta oso tipikoa da Greziara doazen turistek oroigarri moduan ekartzea etxerakoan. Baina, kontraesana badirudi ere, greziarrek beste edari batzuk omen dituzte gogokoago Retsina baino.

ADIMENDUN UPELAK

Alderantzizko osmosia, ardoari egur kutsua emateko haritz-txirbilak, mustio kodentsadoreak, mahastien egoera neurtu eta zaintzen duten sateliteak, era guztietako legamiak, ardoari gehitzeko tanino artifizialak... Jakin badakigu azken urteotan enologiaren alorrean izugarrizko asmakuntzak, tresna berriak eta beste zenbait baliabide asmatu direla. Ez nuke esango beti aurrera pausoak direnik, ez baitut hori uste. Egia da tresna eta asmakuntza horiek, batzuek, gutxienez, enologoari bere lana hobetzen lagunduko diotela, baina egia da sarritan horietako batzuek azken produktua hutsaldu eta izaeraz alda dezaketela.
Gaur, adimendun upelei buruz arituko naiz. Decanter aldizkarian duela aste batzuk irakurritakoari buruz. Ospe handiko Seguin Moreau upelgileen proiektua da. Proiektu horren arabera, adimendun upel horiek ardoa upeletik aterazeko momentu egokiaren berri emango lukete, alde batetik, eta, ontze prozesuan izan ditzaketen gutxitzeak direla eta, behar dituen berriz betetzeak noiz egin abisatuko lukete. Argentinan, Mendozan, ari omen dira probak egiten. Upelaren prezioa upelik arruntena baino 150-300 euro garestiagoa izango omen da. Azken helburua omen da egurraren presentzia nabarmenegia saihestu eta frutarena nabarmentzea.
Egia da Espainiako eta Euskal Herriko hainbat eta hainbat upategik beharko luketela zerbait haien ardoetan egurraren ukitua leuntzeko, moteltzeko baina gaia sakontasunean ezagutu gabe ere ez du ematen hain sinplea izan daitekeenik egurraren kontuak eta ontze prozesuak oso konplexuak baitira. Upelean ontzeko prozesuan besteak beste upelarekin eta ardoarekin zerikusia duten hainbat aldagai sartzen dira jokoan.
Baina Seguin Moreau bakarrik ez dabil horretan, upelgintzan beste hainbat empresa ere ari dira ardoari ezaugarri jakin batzuk emateko adimendun upelak sortzen, merkatuan jartzeko asmoarekin.
Ez al da kontraesan izugarri bat? Ez al daude ba, han eta hemen enologoak, upeltegi jabeak, ardoarekin zerikusia duten guztiak obsesionatuta ardo botilan lurraren sena, «terroir-a», islatzearekin?
Eta, bestalde, kontuan hartzen badugu upelak duen prezioa, ez dugu zalantzarik ardo merkeak ontzeko ez direla erabiliko.
Seguin Moreaurekin ikertzen sarritan aritutako Bordeleko Unibertsitateko Denis Dubourdieu irakaslearen esanetan, «ez da oso zentzuduna upel bat adimenduna dela esatea, upel horrek ezingo baitu sekulan ere, ez zoruak, ezta uztaldi bakoitzaren ezaugarriak interpretatu, inondik inora ere».
Beraz, bere bertuteak izango ditu adimendun upel horrek; ez dut zalantzan jartzen, baina ez dakit ez ote den izango ardoen prezioak gorantza begira jartzeko beste aitzakia bat. Ikusiko dugu.

ARDO BAT ZAHARTZEKO

Ardo baten zahartzeko gaitasunari buruz hitz egiten dugunean, ezinbestekoa da kontuan hartzea konposatu fenolikoak, taninoak batik bat, zaporearen osagaiak, azidotasuna eta alkohola. Ardo beltzetan polifenolak oso garrantzitsuak dira, alde horretatik, eta ardo zurietan, beharbada, azidotasuna nabarmendu beharko genuke. Azidotasuna esaten dugunean, mahats mota, klima eta lurraren ezaugarriak azpimarratu behar ditugu. Kalitatezko ardo beltzen egileen obsesio modernoa hau da, alegia, polifenolak bilatu eta eraginkortasunez ateratzea mahatsetatik. Alde batetik, egia da mahats mota batzuk polifenoletan ugariagoak direla, besteak beste, caberneta, nebbiolo, syrah eta tenpranilloa, eta bestetik, mahasti zaharrak aukeratzen dituzte, zaporeak kontzentratu eta errendimenduak modu naturalean erregulatzen dituztelako. Eta mahastiak hain zaharrak ez direnean, inausketa zorrotzak egiten dizkiote edo mahastiari mahats karga arindu. Ardoa egiterakoan, beratzeak luzatu egiten dira, eta polifenolak ateratzeko, erremontatze, talastatze eta iragazketak alde batera uzten dituzte, ardoari substantziarik ez lapurtzeko. Ardoa egiteko moduak ere zerikusi handia du ardoaren zahartzeko gaitasunarekin. Upelean ematen den ontze prozesuak egonkortasuna ematen du, egitura sendotu eta zahartzeko balizko gaitasuna areagotu egiten du, bai ardo zurietan bai beltzetan. Baina ez da ezinbesteko baldintza bat. Esaterako, Alemaniako ardo zuri zoragarriek azidotasunari eta mineraltasunari zor diote zahartzeko gaitasun hori, ez baitira upelean ontzen. Neurri apalago batean, baina, hor daude Galiziako albariñoak. Altzairuzko biltegietan hildako legamiekin egindako ontzeari esker, albariñoak modu erosoan zahartzeko gai direla erakusten digute. Eta horrela gertatzen da ardo apardun handiekin ere. Egia da, neurri batean behintzat, gaur egungo ardo asko merkaturatzen diren une beretik prest egoten direla edateko, gozagarriak izateko. Baina egia da ere sarritan pazientzia gutxi izaten dugula ardozaleok. Sarritan haur hilketak egiten ditugu ardo gazteegiak edanez; sarritan, pazientzia faltagatik, eta bestetan, beharbada ez dugulako izaten toki edo modu egokirik ardook gordetzeko. Baina lekua eta baldintza egokiak baldin baditugu- tenperatura, hezetasuna, isiltasuna, argia- , orduan pribilegiatuak gara. Egin beharreko gauza bakarra hau da: ikusi zer ardo dugun gustuko, eta horietatik zeintzuk diren egokiak gordetzeko, zeintzuk zahartuko diren ondo. Gure esku geratuko da noiz den une egokia ardo bat edo bestea dastatzeko. Eta aukera izanez gero, zoragarria da ardo berbera urte batzuk geroxeago berriz ere dastatu eta ondorioak ateratzea. Ez al da erakargarria?

TESTUINGURUA

Ardo bat dastatzeko orduan testuinguruaren eragina nabarmena dela ezin da ukatu. Nori ez zaio gertatu inoiz oporretan ardo zoragarri bat dastatu ondoren, botila batzuk erosi etxerako, eta, itzulitakoan, etxean, botila horiek hain onak ez iruditzea? Nork ez du probatu upategiren batean txundituta utzi duen ardoren bat eta, gero, beste momentu batean edan, eta guztiz desberdina aurkitu ardo berbera? Zer aldatu da, orduan? Dastatze edo kontsumo zirkunstanziak, egoera, baldintzak... hori aldatu da. Eta zer faktorek izango dute, beraz, eragina ardo bat dastatzean? Hainbat dira. Oinarrizkoenak, beharbada, tenperatura, tresneria... Horiek duten eragina ardo bat hautematean frogatuta dago, egiaztatuta behin eta berriro. Ardo beltz bat 20&fraq14; tan hartzen badugu astuna eta alkoholikoa irudituko zaigu, eta, gehiegi hozten badugu, berriz, taninoak zorrotzegiak eta mingarriak. Koparena eztabaidagarriagoa gerta daiteke, tamaina eta formen zehaztasunetan sartzen bagara, baina oinarrizkoena, oro har, baloi forma izatea, goikaldean pixkabat estuagoa, eta kristala fina, neurri baten fina. Ardo on bat, baldintza egokietan zerbitzatuta, oso ona irudi dakiguke, eta baldintza horiek betetzea nahiko erraza da. Beste faktore azpimarragarri bat urtaroak dira. Argi dago klimaren eragina oso garrantzitsua dela ardo baten ezaugarriak aztertzeko orduan, eta egia da, era berean, kontsumoan eragina duela. Gure gorputza (eta geure burua) ez dago berdin 32º-gradutan edo 3º-tan. Udako bero handiekin 15º-tako ardo batekin gozatzea oso zaila izango zaigu, ardo orekatua eta bikaina izanagatik. Topikoa iruditu arren, udan hobeto gozatzen dira gorriak, zuriak, apardunak, beltz gazteak edo ontze laburrekoak... Kontuan hartzeko beste faktore bat zera da, dastazen ari garen ardoari buruz dugun informazioa. Ez da berdin inongo informaziorik ez izatea, botilan, edo nongoa, norena, zein mahatsekin edota egilearen filosofia ezagutzea... Botila guztiek dute historia bat atzetik, eta hori ezagutzeak ardoa behar den moduan dastatzen lagun dezake. Baina egia da, halaber, dastatu beharreko ardoa ezagutzeak norabide jakin batean, aldez aurretik jar gaitzakeela; esaterako, Vega Sicilia bat aurrean badugu. Prezioak ere, nola ez, badu eragina. Eta dastatzailearen edo edalearen esperientzia pertsonalak ere badu zerikusirik. Logikoa denez, edale baten ahoak eboluzionatu egiten ditu zapore berriak, mahats motak eta eskualde eta estiloak probatu ahala. Eta beste faktore asko dago, baina, amaitzeko, aldartea aipatuko dugu. Euforiaz dastatutako ardo bat zoragarria irudi dakiguke, eta ardo berbera, egoera ez hain baikorrean dastatuta, beharbada, arrunta irudituko zaigu... Eta konpainia, eta janaria eta pertzepzioaren subjetibitatea... eta beste faktore asko ere badaude.

ITSASOAN ONDUTAKOAK

Otsailean, maiteminduen egunean, Sketch, Raul Perezek albariñoz egindako ardo bikaina izan genuen hizpide. Raulek hemeretzi metrora murgilduta Arousako itsasadarrean ondutako ardoa.
Gaur antzeko esperientzia baten berri ekartzera natorkizue. Eta esperientzia horren arduraduna Euskal Herrikoa da; Biasterikoa, hain zuzen ere: Javier San Pedro, Vallobera Upategikoa. Javier oso gaztea da, eta gaztetasunak ematen dion ausardia erakusten du. San Carlos de la Rapita (Tarragona) aukeratu du bere ardoak ontzeko tokia. San Carlos de la Rapitako itsasoko urak, alegia. Bertako uretan jartzen dituzte ostrek arrautzak, eta horregatik aukeratu omen zituen Javierrek urok bere ardoak ontzeko. Binaka elkartuta (bata lakratuta eta bestea kortxoa begibistan duelarik) hamar botila urperatu zituen, eta 66 eta 177 egunen arteko ontzea izan zuten ur azpian. Botilak atera ondoren egindako dastatzeen arabera, ardoaren bilakaera astirotu egiten zen.
Baina ez dira ez Raul Perez ezta San Pedro ere, honetan aintzindari. Viña Casanueva upategi txiletarrak baditu modu honetan «ondutako» ardoak. Ardo horiek sei hilabetez egoten dira urpean tapoi hermetikoekin eta, ez hondatzeko, berniz berezi bat daramaten etiketekin.
Baina prozesu horien onuren inguruko zalantza eta eztabaida asko dago. Txilenoek tenperatura egonkorra aipatzen dute (8&fraq14;eta 9&fraq14; artekoa), uraren mugimendu leuna, argitasunaren falta eta presioa. Baina baldintza horiek Ozeano Barean izaten dira. San Carlos de la Rapitan botilak udazkenean urperatu ziren, ura bederatzi gradutan zegoela, eta, uretatik atera zituztenean, urak hogei gradu zituen. Uren sakontasuna 5,5 metrokoa da, eta Sketcharen kasuan, adibidez, hemeretzi metrokoa...
Alde handiak batzuen eta besteen artean zientifikoki ezer bermatzeko. Hori ematen du, behintzat.
Baina, egon badago benetazko esperientzia bat, non erakusten den itsaso sakoneko ur hotza ardoa gordetzeko eta zahartzeko lagungarria dela.
XX. mende amaieran Baltikoan hondoratutako goleta batetik 1907. uztako Heidsieck xanpain botila batzuk berreskuratu ziren. Dozena pare bat Christie's-en enkantean atera ziren, eta dastatzeko aukera izan zutenek ardoa, harrigarria ematen badu ere, zuen adinerako, izugarri fresko eta gazte zegoela baieztatu zuten. Zin dagizuet ni ez nengoela tartean, baina inbidia pixka bat sentitzen dudala.
Orain polita litzateke, adibidez, Sketch eta Terran Perlaren (San Pedrorena) arteko dastaldi konparatibo bat egitea. Saiatuko gara. Eta lortzen badugu, kontatuko dizuet. Zin dagit.

SOTORRONDERO ETA PIELAGO

Hainbat enologo gazte nabarmentzen ari dira aspaldi honetan Espainian.
Beste artikulu pare batean Raul Perez aipatu genuen, eta haren ardoak eta lurrarekiko konpromisoaz aritu ginen. Gaur ere beste enologo gazte bati buruz arituko gara, haren upategiaz eta batez ere haren ardoei buruz, Sotorrondero eta Pielago.
Daniel Gomez Jimenez-Landi Jimenez-Landi familiaren upategiko enologoa da. Upategia Mentrida jatorri izenaren barnean dago. Haren afana, mahastiak lurralde honetan duten taxua eta itxurari eustea, batez ere 700 eta 850 metro bitarteko altueran dauden garnatxenak. Haren ardoak Sotorrondero eta Pielago dira, mineraltasunez hornitutako ardoak, freskoak, dotoreak. Gutxik lortuko lituzkete ardo horiek lurralde horrekin.
Danielen filosofia nekazaritza ekologikoan eta biodinamikan datza. Giza zientzia eta Filosofia lizenziaduna da. 2005ean enologian eta mahastizaintzan masterra egin zuen Madrilgo Unibertsitate Politeknikoan, eta harrezkero, Frantziako Borgoina eta Rhone eta Gaztela eta Leongo Bierzora egiten ditu bidaiak. Bierzon ezagutu zuen Raul Perez, enologo bitxia.
Hogeita zazpi hektarea dituzte eta ez dute sufrea baino besterik erabiltzen mahastietan, haien ardoak lurraren, klimaren eta mahatsaren isla izateko modurik onena horixe baita, haren ustetan. Mahastiak bi tokitan dituzte, Mentrida herrian, Pedromoro eta La Dehesa finketan, eta Mentridatik 50 kilometrora Real de San Vicente herrian. Mentrida herriko mahatsekin Sotorrondero ardoa egiten dute. Syrah batez ere eta urtearen arabera merlota, caberneta edo garnatxaz lagunduta. Daniel Gomezen hitzetan, «ardo honetan tanino eta alkoholaren arteko oreka nabarmenduko nuke, egurra eta frutaren artekoa, ardo atsegina, erraza eta, gainera, prezio onekoa». 28.000 botila.
Real de San Vicenten, berriz, zazpi lur sail txiki dituzte, garnatxarekin. 1960an landatutako mahastiak dira, eta upategiko altxortxoak dira, bertatik ateratzen baita Pielago ardoa, upategiko «izarra». 2006ko uztaldiko 6.000 botila baino ez dira egin, eta Daniel Gomezentzat ardo zailagoa da, interpretatzeko, ulertzeko konplexuagoa, eta, beraz, hausnarketa sakonagoa eskatzen duena.
Bai Sotorronderok bai Pielagok zortzi hilabete ematen dute upel frantziarretan, Sotorrondero 300 eta 500 litroko upeletan, eta Pielago 500,litroko upeletan eta 1.500 litroko upel erraldoietan (fudre). «Ez dut Bordeleko 225litroko upelik erabiltzen ontze reduktiboa nahi dudalako, mikrooxigenazio gutxiagorekin, egurrarekin kontaktu txikiagoarekin, mahatsak ardoari ematen dizkion aromak zaintzeko eta mineraltasuna azpimarratzeko».
Orain lur saileko ardoren bat egiteko proiektuarekin ari da, eta Cebrerrosen (Avila) ere badauka Raul Perezekin proiekturen bat edo beste. Erne egongo gara.

MAHASTI ZAHARRAK, MAHASTI BERRIAK...

Ardo onak egin daitezke mahasti gazteetako mahatsekin? Posible al da?
Aspaldi honetan hainbat botilatan ikus daiteke «mahasti zaharrak», «ehun urte duten garnatxak» eta horrelakoak... Eta egia da mahasti zaharrak, berez, kalitate handiagoa eskaintzeko moduan daudela, beste mahasti gazteagoekin alderatuz. Egia da 30 edo 40 urte dituen eta ondo landatu eta ondo zaindutako mahasti batek emaitza onak ematen dizkiola kalitate handiko eta pertsonalitatea duten ardoak egiten saiatzen denari. Autorregulaziorako gaitasuna baloratzen da urte asko duten mahasti hauetan, mahats sakonagoak eta definituagoak emango dituelako.
Errioxako ardogile ospetsu batek esan zidan moduan, «mahasti bat ia ehun urtean hor mantendu baldin bada, kalitate eta produktibitate aldetik ere emaitza onak eman dituelako mantendu da; urtero-urtero, lurrak heldutasun eta osasun egokia bermatzen duelako, eta mahats mota eta landatutako klona ondo egokitu direlako lur horretara».
Baina egia da ere azken urteetan mahastizaintzak izan duen aurrerakadak ere emaitza harrigarriak lortu dituela, askotan oso mahasti gazteekin. Argi dago, beraz, oso mahasti gazteak erabilita kalitate oneko ardoak lor daitezkeela. Halere, esfortzu handia eskatzen du horrek mahastia lantzerakoan eta ezin da, gainera, inongo akatsik egin.
Pingus egiten duen Peter Sisseckentzat, mahasti gazteetako mahatsekin kalitatezko ardoak lortzeko ezinbestekoa da produkzioa oso murritza, oso txikia izatea; hor dago gakoa. Mahasti zaharrak berez egiten duena egitera behartu behar du gizakiak mahasti gaztea.
Mahastizaintzan zailena landarearen oreka lortzea da, mahatsaren eta egurraren produkzioaren arteko oreka aurkitzea. Eta mahasti gazteen arazoetariko bat horixe da: gehiegizko indarra. Bestalde, mahats mota batzuek beste batzuek baino indar handiagoa dute, eta txertakek ere eragina izaten dute horretan. Beraz, hortxe dago gakoa, mahatsa eta txertaka lur jakin bati eta klima zehatz bati egokitzea. Beharbada, gure lurretarako hartutako erabaki bat oso txarto atera dakiguke guri, eta, aldiz, oso egokia izan beste toki baterako.
Landarearen indarrak badu zerikusi zuzena beste faktore batekin ere: elikadura hidrikoarekin, hain zuzen ere. Horretan, jakina, plubiometria da faktore nagusia, eta zoruak eta zorupeak drainatzeko duten gaitasuna eta zoru hori organikoki aberatsa edo pobrea den ere. Zoruak materia organiko asko badu, mahastiak elikagai asko izango ditu eta gehiegi haziko da; horrek mahatsaren kalitatearen kontra jokatuko du.
Euskal Herrian, adibidez, mahasti zoruak belarrez estalita edukitzea oso egokia da, euri asko jasotzen duelako, eta lurrak, gainera, materia organiko asko duelako. Baina ez litzateke hain egokia izango klima lehorreko toki batean, ekarpen hidrikoa lortzea askoz zailagoa baita.

ETA 2058AN ZER?

Berry Bros. & Rudd Britainia Handiko ardo merkataritzan lanean ari den enpresa historiko eta ospetsuak oso txosten dibertigarria egin zuen iaz 2058an ardoaren gorabeherak nolakoak izan daitezkeen asmatu nahian edo. 1698 geroztik ari dira BBRkoak ardoak saldu eta erosten eta harro daude Britainia Handiko ardo merkatari antzinakoenak direla eta. Harro daude ere lantaldean lau masters of wine dituztelako. Pentsatu beharko dugu lau horiek ere parte hartuko zutela txosten hori egiten. Beharbada ez du zentzu handirik horrelako txosten batek, eta, fidagarritasunaren aldetik, erabat zalantzan jartzeko modukoa dela erabaki dezakegu, edo ez, baina ikus dezagun, laburbilduz, zer dioen txosten horrek.

Orain arte Mundu Berria aipatzen genuenean, Argentina, Australia, Uruguai, Txile genituen buruan... Orain, Mundu Berri berria dugu etorkizunean. Txosten horren arabera, Txina izango da, 2058an, munduko ardo ekoizlerik handiena. Bestalde, klima aldaketa dela eta, beste herri batzuk ere azalduko zaizkigu agertokian, besteak beste Ukraina, Moldavia, Kroazia eta Polonia, Europan, eta Kanada Amerikan. Aurrekoarekin kontrajarriz, Australian orain arteko produkzio handiak alde batera utzi eta artisautzako ardoak egin beharko dituzte.

Supermarka berriek hango eta hemengo mahatsak erabiliko dituzte, eta nazio askotakoak nahastu ere konsumitzaileen nahiak asetzeko edo. Eta desio horiek bete nahi izateak zapore artifizialak erabiltzea izango du ondorio, beharbada; edo genetikoki aldatutako mahatsen erabilera. Superprodukzio horiek lortzeko dirua espirituosoen sektoretik edo banatzaile handien eskutik etor liteke.

Ontziak eta tapoiak ere aldatuko omen dira. Beiraren ordezkoak izango dira, alde batetik produktua merketzeko eta beste alde batetik ingurumenari egiten zaion kaltea murrizteko. Botila eta ontzi arinagoak dira (kartoia, plastikoa...). Ardoa kontainerretan garraiatuko da, eta helmugan botilaratuko da. Tapoi haridunak erabiliko dira batik bat, eta ardo handiek osatzen duten %1 edo 2rako baino ez dira kortxozkorik erabiliko.

Ardo onak izango dira han eta hemen, ugari. Produkzioan ez ezik, daitekeena da ardo onak eta finak egitea ere Txinan, Indian edo Ingalaterran, eta Brasilen edo Mexikon.

Ezagutzen ditugun ardo mitikoak lortzeko gaur egun baino askoz eskari handiagoa izango da, eta, ondorioz, gero eta esklusiboagoak izango diren ardook lortzeko izugarrizko gerrak sortuko dira. BBRkoen kalkuluen arabera, ardo horien prezioak urtean %15 egiten badu gora, gaur 9.200 euro balio duen hamairu botilako Lafite-Rothschild ardo kaxa batek (2005 uzta), berrogeita hamar urte barru 10 miloi libera balioko ditu.

Eta ardoaren benetakotasuna bermatzeko txipak edo kortxo bereziak ere agertuko dira... Ikusiko al dugu hau guztia betetzen den?

ORTO, ZERUMUGAREN PLANOA IGAROZ

Gogoratzen dut Joan Asens Valentzian ezagutu nuen egunaz. Ez nuen denbora askorik izan harekin hitz egiteko, baina hamar minutu haietan, gizon herabea iruditu zitzaidan, apala, jakintsua. Bere L'Ermita eta Dofi izan genuen hizpide, baina batez ere mahastiak eta eguraldia, eta ilargia... Ondo zekien zertaz ari zen, hura izan baita 2008ko abuztura arte Alvaro Palacios upategiko enologoa. Baina dagoeneko beste proiektu batean ari da lanean, ez urruti, baina bai beste sor-marka batean. Lehen Prioraten, orain Montsanten. Beste hiru bazkide eta lagunekin batera jarri du martxan proiektu berria: Jordi Beltran, Josep Maria, Jordiren anaia, eta Josep Maria Jove. Lau lagunen artean abiatu dute, beraz, Orto Vins. Laurak dira Masroigekoak, laurak mahastizainak, eta laurek jarraipena eman diote arbasoek hasitako bideari. Dastatu dutenek esaten dute Orto (ardoaren izena) Montsanteko altxorra izango dela. Eta, egia esan, baldintza guztiak betetzen dituzte Orto Vinsekoek arrakasta lortzeko: mahastizain bikainak dira, eta izugarrizko mahastiak dituzte, eta horri guzti horri Joan Asensen Palaciosekin egindako ardoen eskarmentua gehitzen badiogu, badirudi errazagoa dela dena. Beltran anaiak inguruko mahastizainik onenetarikoak dira, eta Joveren familiak urteak eta urteak daramatza mahastiak lantzen eta zaintzen, gainera, lagun batek esaten duen moduan, «lurra maite duen jende ona» da. Eta Orto izena? Orto Vinsekoek ematen duten azalpena zera da: «Orto zera da: eguzkiak edo beste edozein astrok zerumugaren planoa igarotzen duen unea, eta, beraz, gure hemisferioan ikusteko moduan suertatzen den unea». «Egun berri baten jaiotza sinbolizatzen du». Orto, grekoz, zuzen, egoki edo polita ere izan daiteke, gainera. Beraz, izenak ere badu bere zergatia. Izenaren alde biek erakusten dute modu argi eta tinkoan euren ardoa eta mahastiaren mundua ulertzeko ikuspuntua. Lau bazkideek hirurogeita hamar urte baino gehiagoko kooperatibetako tradizia dute. Orain tradiziora bueltatu nahi izan dute, eta lehen nekazariek beren mahatsekin ardoa egiten zuten moduan, orain ere, 2008an abiatuta hain zuzen, euren mahastietako mahatsekin egin dute ardoa beraiek ere. Ardo horiekin arbasoak omendu nahi dituzte, aintzat hartu eta aitortu, egindako lanari esker, filoxera eta muturreko lehorteei aurre egin eta mahastiak maitasunez zaindu zituztelako gaur egun direna izatera heldu direla. Lehen esan bezala, Priorateko El Masroig herrian daude, baina Montsanteko sor-markaren babesean. Ardoa egiteko erabili dituzten mahatsak hauek dira: samso (%53), garnatxa (%28), cabernet sauvignon (%12) eta ull de llebre, tenpranilloa (%7). Laster ardoa dastatzeko aukera izango dut, eta emango dizuet horren berri.

WINE FUTURE

Ardoaren munduak Logroñon (Errioxa, Espainia) izango du bere gailurra, Wine Future-Rioja 09 ekitaldiaren eskutik. Besteak beste, Robert Parker Jr., Jancis Robinson, Oz Clarke, Mel Dick, Dan Jago edo Kataluniako Miguel Torresek parte hartuko dute, azaroaren 12an eta 13an, The Wine Academy of Spainek antolatutako ekitaldian. Guztira, mundu guztitik heldutako 35 adituk hartuko dute parte. Besteak beste, mundu osoko krisialdia, kontsumo joerak, salmenten jaitsiera, etiketatzea, packaging-a edo etorkizun handiko merkatuak zeintzuk izan daitezkeen aztertuko dira.
Seiehun pertsona inguru izango dira eztabaidagune horretan, betiere aurretiaz zazpiehun bat euro ordainduta. Upategietako langileak, ardogintzaren inguruko agintariak, master of wine, kritiko eta kazetariak, banatzaileak, inportatzaileak, somelierrak... izango dira eztabaida hauetan parte hartuko dutenak.
Bi urtean behin egingo da ekitaldi hau, mundu osoan erreferente bihurtzeko helburuarekin, sektorearen tendentziak aztertu, eta bilakaera eta merkatu estrategiak ikertzeko asmoarekin. Eztabaidak eta mahai-inguruak izango dira, baina dastaketarako tartetxo bat ere izango da, noski. Eta dastatzea zuzentzeko nor eta Robert Parker Junior aukeratu dute.
Mundu guztiko ardoak dastatuko dira, betiere gutxieneko %90a garnatxaz egindakoak. «Garnatxa aukeratu dut, munduko mahatsik interesgarrienetakoa delako. Espainia da garnatxaren sorlekua, eta lehen aldiz egingo da mahats honekin egindako ardorik onenen dastaketa», esan du Parkerrek.
Roneko Chateauneuf du Papeko zazpi ardo izango dira dastaketan, horien artean Chapoutier Barbe Rac 2007 eta Vieille Julienne 2007; Aragoiko Campo de Borjako Atteca Armas 2007 eta Aquilon 2006; Kataluniako Clos Erasmus 2005 (Priorat), Espectacle 2006 (Montsant) eta Mancuso 2005 (Vino de la Tierra de Valdejalón); Kaliforniako Pandora-Alban 2006 eta Sine Qua Non Atlantis 2005; eta Australiako beste lau ardo, adibidez Clarendon Hills Old Vines Romas 2006.
Baina Parkerrek bere ekitaldia amaitzeko beste ardo bi aukeratu ditu, Errioxakoak, ardo enblematikoak, Errioxari zor zaion omenalditxo legez edo. Marqués de Riscal de 1945 eta Contador 2007. Ardo klasikoa, bata, eta modernoa, bestea.
Baina hilabete baino ez dela geratzen Wine Future hau ospatzeko, polemikak ere badu bere tartetxoa. Pancho Camposek bere lekua Kevin Zralyri utzi behar izan dio koordinatzaile lanetan. Pancho Camposek arrazoi pertsonalak jarri ditu mahai gainean, kargua uzteko, baina duela aste batzuk komunikabideetan agertutako berriek edukiko zuten bere eragina. Hori uste dut nik, behintzat.
Baina hori, agian, beste egun baterako utziko dugu.

RIBEIRA SACRA

Ribeira Sacran duela ehunka eta ehunka urtetatik egiten da ardoa, baina, agian, jatorri izenik ezezagunetarikoa da penintsulan, paradoxikoa izan arren.
Ribeira Sacrak Sil ibaiaren erribera eta Miñorenaren arteko lurraldeak hartzen ditu. Lugoko probintziaren hegoaldean eta Ourenseko probintziaren iparrraldean dago kokatuta. Hiriburua Monforte de Lemos da.
1996an onartu zen Ribeira Sacra jatorri izena, baita batzorde arautzailea ere, beste batzorde arautzaileen antzera, ardoaren jatorria eta kalitatea bermatu eta jatorri izenaren babesean ekoizten diren ardoak sustatzeko helburuarekin.
Galizian, jatorri izeneko bost ardo ditugu: Rias Baixas, Ribeiro, Monterrey, Ribeira Sacra eta Valdeorras. Ardo zuria nagusitzen da nabarmen, baina Ribeira Sacran, hain zuzen ere, ardo beltzak du askoz garrantzi handiagoa, bai kalitatean baita kantitearen aldetik ere.
Albariño, treixadura, doña blanca, godello, loureira, torrontes eta palominoa erabiltzen dira, zuriei dagokienez, eta mencia, brancellao, merenzao, garnatxa eta mouraton, beltzen alorrean.
Ehuneko ia laurogeita hamarra mencia da, eta beste guztien artean osatzen dute beste ehuneko hamarra. Ekoizpenaren %95a ardo beltza da, eta %5a ardo zuria. 5.000.000 kilogramo mahats batuko dira aurten gutxi gorabehera. Egun 98 upategi daude jatorri izenaren babesean, eta 1.228 hektareako hedadura hartzen dute mahastiek.
Bost azpieskualde daude Ribeira Sacran: Quiroga, Amandi, Chantada eta Ribeira del Miño Lugon, eta Ribeira del Sil Ourensen. Quirogan harana zabalagoa da, baina beste azpieskualde guztietan mahastiak zapaldetan daude, oso partzela txikietan eta lan egiteko oso baldintza eskasetan.
Azken urteotan izugarrizko lana egiten ari dira kalitatearen aldera, eta horrek isla zuzena du ardoetan, ardo dotoreak, finak eta fruta ugarikoak egiten direlarik. Hobekuntza handiak ematen ari dira, baina betiere mahatsak eta lurrak ematen duena errespetatuz.
Sil eta Miño ibaien babesak sortutako mikroklimak, eta mahastiak hegoalderantz orientatuta dauden malda nabarmenetan landatuta egoteak mahatsaren heldutasun egokia dakar ondorio moduan.
Ribeira Sacrako ardoen artean mencia mahatsarekin egindakoak nabarmentzen dira, gazteak, freskoak, purpura kolorekoak, masusta eta mugurdi usain biziekin. Egitura onarekin, baina dotoreak eta arinak ahoan, neurriko azidotasun eta tanino fresko eta alaiekin.
Ardo zurietan monobarietalak dira interesgarrienak, Albariño, Godello eta Treixaduraz eginikoak batez ere, fruta usain biziarekin, freskoak eta zaporetsuak.
Algueira, Dominio de Bibei... dira kontuan hatu beharreko upategi batzuk. Eta Lalama, La Cima, Algueira Merenzao kontuan hartzeko ardoak. Pecado ere Ribeira Sacran egiten da, baina ez dago jatorri izenaren barruan. Raul Perezek egiten du, eta ardo bikaina da.

HERRI ARDOA

Ardo baten ekoizpena mugatu, bereizi; herri batek ondoko beste batekiko dituen berezitasunak eta ezaugarriak azpimarratu. Bertute eta dohain horiek sustatu eta indartu, kanpoan ere ezagunak izan daitezen. Ardozaleak argi eta garbi bereiz ditzala, etiketan, herri batzuetako lur eremu jakin batzuek eskaintzen duten berezitasun organoleptikoak.

Azken hilabeteotan ardo foroetan eta aldizkari eta ardozaleok elkartzen garen edozein tokitan ere eztabaida hori zabaldu eta areagotu da. Kalean ere, zaleon artean, badago debate hori. Hasi gara entzuten Priorateko zenbait tokitan, Rias Baixasen, Madrileko zenbait herritan eta Valentziako beste batzuetan ere.

Ardoaren munduko zenbait alorretatik, besteak beste, upategietatik, jatorri izenari zenbait herrik ematen dion prestigioa aintzat hartzea da Herriko Ardoak izena agertzearen alde lan egiten dutenen helburua.

Gero eta upategi gehiagok eskatzen dute, batez ere ekoizpen txikikoek, beren jatorria aintzat hartzea, arautzea eta kontrolatzea, herriari dagokionez.

Herri jakin bateko ardoek eramango lukete Herriko Ardoa izena, eta, noski, herri horretan landutako mahatsekin egindakoa beharko luke izan.

Herriko Ardoa izena onartu arte bidea luzea izango zela ematen zuen, baina Prioraten eman dute pausoa aurrera, eta beren ardoaren araudian posible da, dagoeneko, Vi de la Vila (Herriko Ardoa) izena agertzea.

2007ko ardoak dira lehendabizi aukera hori izango dutenak. Upategi bakoitzak egin beharko dio eskaera Jatorri Izenaren Batzorde Arautzaileari, eta eskaera horretan adierazi beharko da, besteak beste, zenbat hektolitro erabiliko diren horretarako, mahatsaren jatorria (partzela, poligonoa...) eta abar.

Beraz, Vi de la Vila horrek bermatuko digu botila horrek daraman mahatsaren jatorria. Dena den, Jatorri Izenaren Batzorde Arautzaileak egin beharko ditu egiaztatze eta aztertze lanak, benetan Herriko Ardoak moduan izendatuak izan diren hektolitro horiek guztiek bat datozen vila edo herri horretako partzela edo poligonoan baimendua dituzten errendimenduekin, baina kontrol hori oso zehatza da, eta den-dena informatizatuta dagoenez, erraza izan daitekeela ematen du. Eta herri guztientan, gainera, hori kontrolatuko duten ikuskariak daude.

Badirudi, Prioraten horren inguruan gauzak nahiko ondo egiten ari direla. Eta, horrela, Porrera, Gratallops eta beste zenbait herritako ardoek eraman dezakete dagoeneko Vi de la Vila izen hori 2007ko uztatik aurrera.

Alvaro Palaciosek, adibidez, badu Gratallops (herriaren izena) izeneko ardoa. Garnatxa eta cariñenaz eginikoa da batez ere, baina, caberneta eta syrah eta merlot pixka bat ere badu. Upategiko beste ardoek baino izaera basatiagoa du, baina ez zaio kalitaterik falta.

Herri Ardo horiek Borgoinako ardoen filosofia islatzen dute nolabait.

ZAPI ARDOAK

Oporrak amaitu dira. Ardozaleoi berdin zaigu oporretan nora joan, beti aurkitzen baitugu mahastiren bat ikusteko, enotekaren bat botila ardoak ikusteko, eta, beharbada, erosteko, edo upategiren bat bisitatzeko. Udan Cadiz inguruan izan naiz, eta han txoko honetako irakurleek ondo ezagutzen duzuen Mikel Garaizabal enologo eta lagunarekin egin dut topo. Mikel duela hilabete batzuk ere handik ibili zen upategiak ikusten eta Jerez inguruko ardoak ezagutzen. Upategiren bat ikusi behar genuela erabaki genuen. Sanlucar de Barramedara joatea pentsatu genuen, Jerezek eta Puerto de Santa Mariak baino gehiago erakartzen gintuen, eta, horrela, Bodegas Barbadillokoekin jarri zuen hitzordua Mikelek. Hara abiatu ginen. Udako egunik beroenetarikoa izango zen, baina pozik eta ilusioz abiatu ginen. Mikel asko estimatzen dute Barbadillon, eta horri esker biontzako bisitaldi esklusiboa egin zigun Rosario Perez-Barbadillok, Barbadillo upategiko Bisitaldi Saileko zuzendariak. Esklusiboa diot biontzat bakarrik prestatu zuelako bisitaldia, eta, gainera, kalitate handiko bisitaldia izan zelako, Rosariok transmititzen zuen pasioa eta ezagupena gutxitan ikusi dut beste upategi batzuetan. Ez genuen polifenolak, taninoak, azidotasuna edo hartzidura izan aipagai, edo aipagai nagusiak bederen. Upategiaren historia, zokorik magikoenak, misterioz beteriko pasadizoak eta magiaz blaitutako ardoak eskaini zizkigun. Barbadillok hainbat eraikinetan banatuta ontzen ditu ardoak, besteak beste, Sevillako apezpikuaren egoitza izandako etxean, Zezenaren upategian, La Arboledilla (La Catedral moduan ere ezaguna bere altueragatik, Sanlucarreko altuena), eta bertako sekretuak eta gorabeherak kontatu zizkigun Rosariok. Hiru orduz egon ginen harekin, eta beste hiru ere egongo ginen, baina... Barbadillok berrehun urte baino gehiagoko historia du. Egun seigarren belaunaldiaren esku dago upategia. Sanlucar de Barramedako eremu historikoan kokatuta dago, Medina Sidonia eta Orleans Borbon jauregien ondo-ondoan. Barbadillok dituen eraikin guztien artean 75.000 metro karratu osatzen dute, eta 35 milioi litro ontzeko gaitasuna du, Sanlucarreko upategirik handiena dudarik gabe. Baina ez ditut ahaztu nahi Rosariok dastatzeko atera zizkigun ardo izugarriak: Solear manzanilla (ezinbestekoa hozkailuan beti prest edukitzea); Amontillado Principe, ahoan ezin dotoreagoa eta sudur atzeko zoragarriarekin; Obispo Gascón Palo Cortadoa, sudur delikatua eta izugarrizko gorputzarekin ahoan, luzea. Rosariok esan zigunez, zapi ardoak ere deitzen dira Palo Cortadoak, jakean eramaten den zapia busti egiten zelako ardo horrekin bere lurrinagatik; Manzanilla Pasada Saca de Verano, konplexua, gorputzarekin, ahoa betezen du; eta, amaitzeko, Oloroso Cuco, oso lehorra, baina bolumen askorekin eta oso dentsitate handiarekin. Eskerrik asko Mikel, eta, batez ere, Rosario. Ez dut egun hori sekula ahaztuko.

TELMORENAK

Enologia ikasi zuen Bordelen eta Prats familiaren (Cos D'Estournel eta Petit Village) upategietan eman zituen hiru urte lanean. Gero Rodano Haranean jarraitu zuen bere prestakuntza, Chave edo Trevallon izen garrantzitsuekin. Rodanon izan omen zen ardo arimadunak kontzeptua erabiltzen hasi zen tokia. Telmo definitzeko, inork erabili du enologo hegalaria ideia, baina hori baino gehiago da nire ustez. Bereak dira proiektuak eta horietan aritzen da buru-belarri. Telmo eta haren aita Jaime izan ziren Granja de Nuestra Señora de Remelluriren bultzatzaileak. Remelluri izan zen Bordeleko filosofia jarraituz, chateau-en parametro klasikoenak jarraituz eratutako lehenengo upategia, beren mahastiez inguraturik. Mahastia oinarri duen ardoa, garai hartan oso arrunta ez zena Penintsulan zehar. Urte batzuk Remellurin eman ondoren familiaren upategia utzi eta bere ardo propioak egiteko abenturan murgildu zen. Horretarako, Compañia de Vinos Telmo Rodriguez sortu zuen. Ardoak ditu han, eta hemen hori ikusiko dugu. Duero inguruan Rueda jatorri izeneko Basa egiten du. Batez ere verdejo mahatsarekin, baina viura eta sauvignon blanc pixka batekin ere bai. Eta Duero Erriberakoak, jakina. Gazur, urtekoa, merkea, eta Valderiz. Valderiz ez da, berez, konpainiaren ardoa Esteban familiarekin elkarlana (joint-venture) baino. Valderiz ondo egina da, eta nahiko komertziala. Matallana ardoa 1999ko uztarekin agertu zen lehen aldiz, eta berau da Duero Erriberako Telmoren lur eremuko ardoa. Oso espeziatua eta konplexua, ederra. Toron hiru ardo ditu. Dehesa Gago, upeletik pasagabeko ardoa, zuzena, fruta usainekoa eta garbia. Toroko bigarrenak Gago du izena. Upelean ondutakoa da. Aurrekoa baino boteretsuagoa, fruta ugariarekin eta konplexuagoa. Eta izarra, Pago La Jara. Sudurrean erakusten duena bitxia da, txokolatea, grafitoa, ikatza, fruta beltza... nortasun handikoa, originala. Oso botila gutxi egiten dira. 50-60 urteko txertatu gabeko mahastiak erabiltzen dira. Errioxan Lanzaga eta Altos de Lanzaga egiten ditu. Lanzaga xumeagoa da, baina Altos de Lanzaga handia da. Sudurrean baino ahoan erakusten ditu hobeto bere ezaugarriak, minerala, piperbeltz ukitua, ahaltsua baina fina eta dotorea. Mahastiek badituzte laurogei urte inguru. Oso botila gutxi egiten dituzte. Baina izarra, agian, Malagan egiten duen Molino Real moskatela da. Harrigarria da, mahatsak eguzkitan lehortzen utzita - egiten den ardoa. Esnekiak, ereinotza, espeziatua... nortasun handiko ardoa, gozotasunaren eta azidotasunaren arteko oreka erakusten duena. MR moskatela ere egiten du, apalagoa, upelean ondu gabe. «Orain denak saiatzen dira ardo ahaltsuak egiten, kontzentrazio eta prezio handiekin. Ni, ordea, erraz edateko ardoak egiten saiatzen naiz, finagoak eta merkeagoak. Zenbat ardo merke eta nortasunarekin ezagutzen dituzu? Ba, hori egiten saiatzen naiz ni». Uda ona izan dezazuela.

LOIRE, GAZTELUAK ETA ARDOAK

Aste osoan ardo foro batean ardoen mineraltasunari buruz eztabaidatzen aritu dira. Norbaitek Silex ardoa aipatzen zuen mineraltasunaren paradigma moduan. Silex ardoak Loire ekarri dit burura, Loireko ardo handiak eta interesgarriak. Bordele, Champagne, Borgoina eta Rodanokoak baino ezezagunagoak baina oso interesgarriak. Loireko Haranak aniztasun handia erakusten du ardoei dagokienez, 63 jatorri izen desberdinekin. Ardo zuriak, beltzak, gorriak, gozoak, apardunak... denetarik egiten da Loireko Haranean. Lau eskualde nagusi bereiz daitezke Loiren: Pays Nantais, Anjou-Saumur, Touraine eta Erdialdeko Loire eta Loire Garaia. Eremu horiek guztiek ez dute beren arteko inongo loturarik, ibaia baita lotura bakarra. Anjoun beltzak eta gorriak nabarmentzen dira, ardo zuri lehorrak Nantaisen, Touraineko aniztasuna gozoak, moelleux, gordetzeko ardoak edo gazteak, apardunak, denetarik dago hemen... Oro har, ekoizpenaren aldetik %50 ardo zuriak dira, %29 beltzak, gorriak %13 eta apardunak %8. Erabiltzen diren mahats nagusiak: Melon de Borgoña muscadet ardoa ematen duena. Folle Blanche (gure Mune mahatsa) gros plant ematen duena. Sauvignon Blanc, Sancerres, Poully Fumes, Reully, Quince, Menetou Salonen. La Chasselas Poully Sur Loiren. Chenin Blanc, pineau de la Loire ere deitua Saumur ardoak ematen dituena, Coteaux du Loire eta Touraineko ardo zuri gehientsuenak ematen dituena. Ardo lehorrek azidotasuna dute ezaugarri nagusia, eta gorputzari dagokionez nahiko arinak dira, beraz, egungo gustuengandik nahiko urruti daude. Janariarekin edateko oso egokiak dira, eta, gainera, prezioaren aldetik nahiko interesgarriak. Ardo gozoak, botrytisak jotakoak gehienak, oso koipetsuak eta iraupen handikoak izaten dira, baina klimak zerikusi handia izaten du eta urtearen arabera alde handiak izaten dira. Lau eskualdeetan zer dagoen ikusiko dugu, azaletik baino ez bada ere. Pays Nantais: Hemen muscadet ardoa da nagusi. Sevre et Maine, Couteaux de la Loire; Cotes de Grand Lieu eta Muscadet generikoa dira jatorri izen azpimarragarrienak. Domaine de Beauregard; Domaine de l'Ecu; Chateau la Ragoutiere, eta Domaine Chereau Carre dira ekoizle nagusiak. Anjou-Saumur: Bere ardo gorriak oso ezagunak dira, baina benetan arrakastatsuak mundu osoan Chenin blanc mahatsarekin egiten diren moelleux ardoak dira zalantzarik gabe. Coteaux de Layon (Baumards, Passavant...), Quarts de Chaume (Baumards, Godineau...), Bonnezeaux ( Febles, Gauliers...) eta Savennieres, Coulee de Serrant eta La Roche aux Moines lur sailekin eta Joly, Baumard ekoizleekin... dira jatorri izenak. Touraine: Vouvray, Bourgueill, Chinon, Coteaux du Loire dira eskualde honetako jatorri izenak. Erdialdeko Eskualdea: Sancerre (Giton, Crochet...), Poully Fume (Didier Daguenau, Blondelet...), Poully sur Loire eta Le Berry dira jatorri izenak.

PETRUS ESKLUSIBOA

Petrus munduko ardorik entzutetsuena da, Borgoinako Romanee Conti eta Sauterneseko Château D'Yquemekin batera. Upategiaren izen ofiziala Château Petrus den arren, etiketan Petrus agertzen da bakarrik, beharbada ez dagoelako château-rik, jauregirik... upategiak aletegi bat ematen du eta ez château bat. Petrus ardo beltza da. Bordeleko Pomerol eskualdeko ardoa. Merlot mahatsa da nagusi, eta cabernet Franc pixkabat ere eraman dezake.

Petrus ardo honen handitasunak ez du sekreturik. Lehengaia, lurra, klima eta etekinen kontrola dira arrakastaren gakoak.

Mahastien arduraduna Christian Moueix da. Moueixen aginduen arabera, mahatsondo bakoitzetik zortzi bat mahats mordo baino ezin dira hartu, gutxiago ere ez ardoa tanikoegia bilakatu daiteke eta. Mahatsondoen batez besteko adina berrogeitabost urtekoa da, eta banan-banan birlandatzen dira hirurogeita hamar urte betetzen dutenean. Hamaika hektarea eta erdi dira.

Lur saila apartekoa da:urdin koloreko buztinezko lur poltsa bat Petruseko mahastia osatzen duen legar eremuan. Dentsitate handiko buztina, gogorra, belaki baten antzera landareen eta lurraren hezetasuna erregulatzen duena. Zorupean, berriz ere legarra eta burdin asko duen buztina, haren izaera aparta areagotzeko.

Petrusen historiak berrehun urte baino gehiago ditu, baina Bigarren Mundu Gerraren amaieran hasi zen ezagun izaten. Orduan erosi zuten gaur egungo jabeek, Lacoste-Loubat eta Moueix familiek. Mahats bilketa eguerdi ostean hasten da beti, goizeko hezetasuna ekiditeko. 1971z geroztik egiten dute, gainera, udako kimaketa, milaka eta milaka mahats kilo lurrera boteaz...

Gauza bitxi moduan, inoiz helikopteroak ere erabili izan dira aire korronteak sortzeko, mahatsa lehortzeko, mahastietan berogailuak jarri izozteak sahiesteko, mahastiko zorua plastikoz estali mahats-biltzeko sasoian euriak ekiditeko...

Urtean 40.000 bat botila egiten dira, baina urte batetik bestera izugarrizko aldaketak izan daitezke. Urte zailetan, hautaketa hain zehatza egiten denez, sarritan gertatu izan da 15.000 botila baino ez egin ahal izatea. Petrus Jean-Claude Berrouet enologoak egiten du, baina 2007 geroztik haren seme Olivier Berroueten esku geratu zen ardura hori.

Petrus oso ardo esklusiboa da, eta, beraz, oso garestia. Merkeenak 700 euro balio dezake, eta, hortik gora, 15.000 eta 20.000 eurotan ere aurki daitezkee, 1961ekoa adibidez... Nik ez dut sekula Petrusik edan. Norbait gonbidatzeko prest badago, 1989, 1994 edo 1995 ko batekin konforme geratuko naiz.

OLIBONDOAREN BABESEAN

Duela bi urte pasatxo, Jesus Madrazok, Viñedos del Continoko enologoak, Viña del Olivo ardoaren dastaketa bat zuzendu zuen Valentzian. Upategiak 1995az geroztik egindako ardoak ziren, hain zuzen ere. Beraz, hamar ardo Viña del Olivokoak. Madrazok hamar ardoak deskribatu eta definitu zituen, maixuki egin ere. Baina hori gero ikusiko dugu.

Azal dezagun, hasteko, zer den Viña del Olivo. Viñedos del contino upategiko ardorik handiena, dotoreena, konplexuena, borobilena... eta, asko esatea bada ere, nik dastatu dudan ardorik onenetarikoa. Baina koka dezagun ardoa eta upategia.

1973an, CVNE eta lur sailaren jabearen familiaren eskutik jaio zen Viñedos del Contino, château kontzeptua bereganatu zuen lehen Errioxako upategia. Aitzinako etxe bat eta horren inguruan 62 hektarea mahasti zeuden Sernan, Biasteriko lurretan Ebro ibaiaren meandro batean kokaturik. Upategiak izen hori dauka Pedro de Samaniegorengatik, Errege-Erregina Katolikoen eta horien familiari etengabeko zaintza ematen zioten ehun errege-erregin guardiatako bat zelako.

Continoren Viña del Olivo ardoa, Olivo deritzon lur saileko mahatsen aukeraketaren ondorioa da. 1.000 urtetik gora dituen olibondoa dago lur horretan. Esan daiteke, inongo zalantzarik gabe, Viña del Olivo lur eremuko ardoa dela. Mahasti jakin baten isla dela, bertoko mahats motena eta, era berean, kareharriz osatutako lur sail horrena.

Tempranillo eta gracianoaren nahastea da Olivo, eta urtearen arabera erabakitzen da gracianoaren portzentajea, betiere tempranilloaren menpe, %80-%90a gutxi gorabehera.

Hartzidura malolaktikoa haritz frantziar berrietan egiten bada ere, ontzea upel frantziar, amerikar eta hungariarretan burutzen da, hogei hilabetean gutxi gorabehera eta urtearen arabera. Gero, beste urtebete igaroko du botilan, erredukzio prozesua egiteko.

Dotorea, fina, konplexua, mahatsaren heldutasun momentu ezin hobea erakutsiz, freskoa, luzea, ahaztezina... hori bai, urte bakoitzak bere ezaugarriak uzten ditu ardoan, eta urtero-urtero Olivo desberdin bat dugu.

Labur-labur ikusiko dugu Madrazok nola definitzen dituen horietako batzuk:



Olivo 1995. Ardo teknologikoa. Hasierakoa, aintzindaria.

Olivo 1996. Konfirmazioa. Errebelazioa. Errioxako handienen artean sartzen hasi zen. Askorentzat Continoren urterik handiena, bikaina.

Olivo 1999. Aldaketaren ardoa. Madrazo izendatu dute zuzendari teknikoa, eta lehen Olivoa dela esan daiteke.

Olivo 2000. Barnerakoia. Agertu eta desagertu egiten da, momentuaren arabera. Seguruenik lurra hobeto islatzen duen ardoa.

Olivo 2001. Kanporakoia, zabala. Oso orekatua eta borobila, baina ez 1996koa bezain dotorea.

Olivo 2004. Handia. Gordetzeko. Beharbada urte batzuen buruan, handiena.

Mahats eta lur bikain baten isla da Viña del Olivo, urtez urte. Eta enologo handi baten lan bikainarena, Jesus Madrazorena.

SAUTERNES ETA ONDDO MIRAGARRIA

Sauterneseko ardo zuri gozoak ospe handikoak dira, Chateau D'Yquem da ezagunena, baina badira beste batzuk ere kalitate handia dutenak. Ardo gozo horiek onddoak jotako mahats aleekin egiten dira. Sauternes dago Bordeletik berrogei kilometrora, hegoekialdera. Bi ibairen eragina jasotzen du; batetik, Garonarena eta, bestetik, bere ibaiadarra den Ciron ibaiarena. Udazkenean, eguraldia lehorra eta epela denean, bi ibaiek daramaten urak elkartzen direnean, behe lainoa garatzen da; izan ere, haien urek tenperatura desberdina dute, eta, horren ondorioz, Botrytis cinerea onddoa garatzen da. Eguerdian, eguzkiak behe lainoa desagerrarazten du, eta, horri esker, usteldura egokiari eusten dio. Mahats hauek erabiltzen dira: semillon -ugariena, azal mehekoa eta onddoak bere lana egiteko egokia-, sauvignon blanc - azidotasuna eta freskotasuna ematen dio- eta muscadelle -ardoaren aromak nabarmendu, areagotu egiten du-. Sauternes ardoa ekoiztea oso lan astuna da; mahats biltzaileek banan-banan jasotzen dituzte mahats aleak, onddoak jotako mahats aleak baino ez dituztelarik biltzen. Onddoak jotako mahats zimurtu eta ia pasifikatuek ematen duten muztioa oso urria da. Hori guztia kontuan izanik errazagoa egingo zaigu ardo horien prezioak nolakoak diren ulertzea. Chateau D'Yquemen, adibidez, hektareako bederatzirehun litro baino ez dira hartzen, harrigarria!! Hartziduraren ostean ardoak 18-36 hilabeteko ontze prozesua izaten du upelean saltzera atera aurretik. Baina nolakoak dira Sauternes ardoak? Sauternes ardoen ezaugarri nagusia gozotasuna eta azidotasunaren artean dagoen oreka da. Albertxikoak, mertxika, eztia, txanpinoi aromak izaten dituzte. Oso ardo luzeak izaten dira; irentsi ondoren eta minutu batzuk igarota, zaporeen ohiartzunak hor segitzen du, luze, tinko... Sauternes ardoek oso iraupen luzea izaten dute, eta uztaldi bikainetan, ezohiko urte onetan, ehun urte baino gehiago izateko gaitasuna dute. Sauternesaren kolorea urre horia izaten da gaztetan, eta iluntzen joaten da denbora igaro ahala. Aditu batzuen arabera, kobrezko txanpon zaharraren kolorea hartzen dutenean hasten dira benetan aromarik onenak eta zapore handiak garatzen. 375 mililitroko botilatan merkaturatzen dira Sauternes ardo gehienak, baina badira botila handiagoak ere. Ardoa fresko zerbitzatu behar da, hamaika graduan-edo. Baina ardoa zahartu ahala, tenperatura handixeagoan zerbitzatzea komeni da. Sauternes ardoa bakarrik goza daiteke, inongo janaririk gabe, baina bikaina da foie grasarekin egiten duen uztartze edo harmonia, zoragarria. Topa!!!

BORGOINAN ZEHAR...

Duela aste pare bat edo Borgoinako ardoen sailkapenari buruz idatzi nuen artikulua. Gaurkoan Borgoinako eskualdeak eta ardoak nolakoak diren, gain-gainetik baino ez bada ere, azalduko dut. Baina sailkapen oso bat egin beharrean eta guztiok aspertu, esanguratsuenak ekarriko ditut hona. Iparraldean, lehenik, Chablis, oso ezaguna eta ospetsua da bere ardo zuriengatik, ardo zorrotzak eta azidotasun nabarmenarekin, mineralak, serioagoak eta upelean ontzeko ez hain gomendagarriak. Eskualde hotza da, kareharrizko lurraldea, itsas fosilez jositakoa. Beherantz jarraituz gero, Côte d`Or ospetsua dugu. Alde hori bitan zatitu daiteke: iparrera, Côte de Nuits dugu, batez ere ardo beltzekin; eta hegora, Côte de Beaune, ardo zuriekin. Côte de Nuits horretan, aipatzekoa da Gevrey Chambertin, bere ardo ahaltsu eta tanikoekin; pixka bat beherago, Morey-St.-Denis, ardo taniko eta zahartzeko gaitasun izugarriakoekin, baina ez Gevreyko ardoak bezain serioa; Chambolle-Musigny, ardo fin eta dotoreekin; Vougeot, Flagey-Échézeaux... Côte de Beaunen Aloxe dago. Aloxen bi mahasti bereiz daitezke. Corton, Borgoina osoko mahastirik handiena, ehun bat hektarearekin. Han gauza bitxi bat gertatzen da: lurraren arabera, ardo beltzak eta zuriak, bi koloreko egiten dira, oso gauza arraroa Borgoinan. Kalitateari so eginez, ardo zuriek irabazten dute argi eta garbi. Ardo zuriak ahaltsuak dira eta Borgoina osoko onenetarikoak. Sauvgny-les-Beaunesko ardoak arinak eta oso aromatikoak omen dira, eta, Beaune hain handia izanik (400 Ha), ez da hain erraza hango ardoak definitzea. Hegoaldeko ardoak borobilagoak eta koipetsuagoak dira. Hegoaldean, Pommardeko ardoak, oso tanikoak, egituratuak eta boteretsuak ematen ditu, baina ez dute oso fama ona, batez ere Volnayko ardoekin alderatuz gero, horiek baitira Côte de Beaungo ardorik fin eta dotoreenak. Hegoalderantz jarraituz, ardo zurien erresuman sartzen gara, chardonnayarenean, beltzena atzean utziz. Mersault, Puligny-Montrachet eta Chassagne-Montrachet dira izen handiak Borgoinako ardo zuriei dagokienez, baina bakoitza bere ezaugarriekin. Mersaulteko ardoak indartsuak, oparoak eta koipetsuenak dira, eta, horretan zerikusi handia dute, alde batetik, battonageak, eta, bestetik, ardoa ontzeko erabili ohi dituzten upel berriak. Pulignyk eskaintzen ditu ardorik dotoreenak, puruenak eta finenak; ezaugarri horiek ageri dituzte Chassagneko ardoek ere, biek darabiltelako munduko mahasti zuririk ospetsuena, Le Montrachet. Era berean, ez nuke nabarmendu gabe utzi nahi Pulignyko ardoak, gaztetan, hobeto edaten direla Chassagnekoak baino. Chassagnen pinot noir agertzen hasten da berriz ere. Chassagneko ardo beltzek tanino koipetsuak dituzte, eta erraz edaten dira gazteak direnean. Santenayko beltzak frutaz hornituak, egituratuak eta lur usainekoak dira. Beherago daude Côte Chalonnaise, Mâcon eta Beaujolais.
Albisterik...

KOSHER, JUDUEN ARDO SAKRATUA

Kosher hitzak purua, garbia esan nahi du. Kosher ardoa juduen erlijioaren errituzko ardo egokia da. Lehen batean edozein ardo izan liteke Kosher, baina mahastian hasi eta prozesu guztiko azken unerainoko kontrola juduen erlijioko pertsona kalifikatu batek egin behar du betiere. Mahastiari dagokionez, gutxienez lau urte izan behar ditu eta mahatsondoak bakarrik hazi behar du, laguntzarik gabe. Zazpi urtean behin mahastiak atsedena hartu behar du, baina mahastiaren jabea aldatuz gero, baldintza hori betetzea ez da derrigorrezkoa. Lurraren azken ontze organikoa, egiten bada, mahats bilketa baino bi hilabete lehenago egin beharko da. Mahatsak kontu handiz bildu behar dira, eta kontu handiz garraiatu, osorik, osasuntsu eta heldutasun egokian. Judu batek baino ezin ditu mahatsak ukitu, mahatsak prentsatu, muztio bilakatu arte. Prozesu horretan erabiliko diren tresna edo objektu guztiek, berriz, aldez aurretik errabino baten aurrean garbitutakoak behar dute izan. Ardotze prozesu osoan ezin dira aukeratutako legamiak erabili, ezta entzima edo bakteriorik ere; iragazteko, bentonita erabil daiteke soilik, bestelako animalia jatorri bat duten zenbait produktu ez direlako puruak. Egurrezko upelik ere ezin da erabili ardotze prozesuan; altzairuzko deposituak bai, besterik ez. Ardoa upategian dagoen bitartean, judua ez den pertsona batek ezin du ikusi, eta, horrexegatik, upategian den-dena zigilupean dago itxita. Upategiko enologo batek, adibidez, judua ez bada, bere depositua izango du ardoaren bilakaera jarraitu behar duenean jarraitzeko eta, hori ikusita, errabinoak nola jokatu behar duen, jakinaren gainean jartzeko. Ardoa botila berrietan botilaratu behar da beti. %1 behartsuen alde salduko da, eta errabinoak ardotze prozesu guztian arau guztiak bete direla baderitzo Kosher zigilua jarriko dio ardoari. Baina Kosher ardo batean prozesua ez da hor amaitzen. Ardoa judu batek zabaldu eta zerbitzatu behar du, sakratua izateari utzi nahi ez baldin badio bederen. Baina edonork kontsumi lezake, haren ezaugarriak dastatu eta baloratzeko. Katalunian bere ekoizpen zati bat Kosher ardoari dedikatu zion upategia Montsant jatorri zeneko Capçanes upategia izan zen. Euskal Herrian, Errioxan eta Nafarroan ere egiten da Kosher ardoa; eta Espainian, Jerezen, Utiel-Requenan, Penedesen, Valedorrasen, Madrilen eta Jucarren Erriberan ere egiten da ardo hau. Juduen sinesmenaren arabera, Tora liburu sakratuan jasotako eta Moisesi Sinai mendian emandako Kashrut legeek hiru oinarri ezartzen zituen janariekiko: jan zitezkeenak eta ezin zirenak jan; zer janari nahas zitezkeen euren artean eta nola tratatu behar ziren janariak kosher izateari ez uzteko. Ardoaren kasuan ikusi dugu. Bitxia.

BORGONIAKO ARDOEN MAPA

Munduko toki askotan egiten dira ardo handiak, Bordele, Rhone, Australia, Porto, Alemania, Errioxa... eta beste asko eta askotan. Baina guztien gainetik jartzen dute askok eta askok Borgoina, Borgoina handia. Gaur ez dizuet Borgoinako ardoen ezaugarriei buruz ezta erabiltzen diren mahatsei buruz ezer esango... Horko ardoen sailkapena ulertzeko zenbait gauza kontatuko dizuet. Borgoina toki liruragarria da ardozaleontzat, baina oso lurralde konplexua da, eta hasierako hurbilketa batean ez da erraza izaten, bertako lurraren zatiketa eta horrek ardoen sailkapenean duen eragina modu errazean ulertzea. Arruntena da ardogile batek mahastiak izatea zenbait lur sailetan, zenbait herritan. Era berean, oso arrunta da lur sail bakoitzak jabe bat baino gehiago izatea. Oso kasu gutxitan izaten du jabe batek lur sail osoaren jabetza, eta orduan monopolioa aipatzen da (monopole). Ardoen sailkapena egiteko erabiltzen den hierarkia aipatu nahi dut orain. Gailurrean Grand Cru moduan sailkatuta dauden lur sailetako mahatsekin egindako ardoak daude. Gero Premier Cru-ak, horrela sailkatuta dauden mahastietako ardoak, eta azkenik Villages izendapena dago, beste bietan sartzen ez diren lur sailetako mahatsak erabiltzen direnean. Baina Villages ardoek lur sail baten erreferentzia izan dezakete, betiere mahatsen jatorria lur sail zehatz bat denean, lieu-dit moduan ezagutzen direnak. Ardo batean lur sail bateko baino gehiagoko mahatsak erabiltzen badira, ardoaren sailkapena maila baxuena duen lur sailarena izango da. Maila oraindik baxuago batean geratzen dira Bourgogne Grande Ordinaire edo Bourgogne moduan izendatzen direnak. Borgoinako ardoen etiketak ulertzea ere ez da kontu erraza. Hasteko, Borgoinako ardoen etiketetan, ardogilearen izenari bigarren mailako tokia dagokio. Udalerriaren izenak eta lur sailarenak dute lekurik garrantzitsuena. Hori hobeto ulertzeko, adibide bat ikusiko dugu. Miguel Angel de Gregoriok, Errioxako Briones herrian egiten duen Calvario ardoaren etiketa Borgoinan honela izango litzateke gutxi gorabehera: Briones 'Calvario' Finca Allende ekoizlearena (letra txikiagoan). Edo, beharbada, 'Calvario' Finca Allende ekoizlearena. Argi geratzen da Borgoinan lur sailaren garrantzia etiketan islatzen dela. Izango dugu beste batean Borgoinako ardoen ezaugarrien berri jakiteko aukera, pinot noir mahatsaren erreinuan murgiltzeko aukera.

RIESLING, ZURIEN JAINKOSA

Riesling, Rhin ibaiko urre koloreko mahatsa. Askorentzat, mahats zurien artean handiena, Frantziako chardonnay ere tartean egon arren... Bere ezaugarri bereziei esker, ez du upeleko ontzerik behar, ezta alkohol ugari ere, munduan ondoen zahartzen diren ardoak emateko. Askok eta askok gazte edaten dituzte riesling mahatsarekin egindako ardoak, baina bere benetako balioa uztatik zortzi-hamar urte bitartera ematen hasten dira. Eta hori ardo lehorretan. Ardo gozoek zahartzeko duten gaitasuna sinestezina da. Rieslingak ematen dituen ezaugarrien artean gehien azpimarratuko nukeena azidotasuna da, mahatsak gehiegi helduta daudenean ere. Lore usainak, sagar berdearenak, melokotoia, aroma zitrikoak... Rieslingak, gainera, oso ondo islatzen ditu landatuta dagoen eremuaren ezaugarriak, bere-bereak diren ezaugarriak galdu gabe. Mahastiak behar den moduan landuz gero eta gehiegizko produkzioetan erori gabe, ahoan oso koipetsua eta glizerikoa izaten da, gorputz ederrekoa. Oso mahats gogorra da, eta ondo jasaten ditu temperatura baxuak. Eta izotzaldiak jasan ondoren izugarrizko izotz-ardoak (eiswein) ematen ditu. Eta lehen azidotasuna azpimarratu badut, orain botilan izaten duen bilakaera azpimarratu nahi nuke, eta lanolina eta keroseno aroma bitxiak garatzen dituela... Lehen esan bezala, duen azidotasunari eta egiturari esker oso bilakaera egokia izaten dute urteetan; horregatik ez da upelik erabiltzen riesling ardoak ontzeko, ez duelako ezer gehitzen, alde batetik, eta ez dagoelako premiarik, bestetik. Izen zailak izaten dituzte ardo hauei ohorea eman dieten gizasemeek, baina botako ditut batzuk: Robert Weil, Georg Breuer, Schloss Johannisberg, Egon Muller, Fritz Haag eta J.J. Prum. Baina mahats zoragarri horrekin egiten diren ardoekin gauza bitxi bat gertatzen da. Ia munduko kritikari guztiek goraipatzen dute rieslinga, Jancis Robinson, Hugh Jonson, Oz Clark eta Victor de la Sernak, baina, hala eta guztiz ere, gero hori ez da islatzen haren ezagutzan eta, are gutxiago, arrakasta komertzialean. Eta Robert Parker ahalguztidunak oso gogoko ez dituen arren, zaleon artean gero eta preziatuagoak dira, eta ez Alemaniakoak soilik, Alsazia eta Austriakoak ere bai. Toki horietan erakusten du bere handitasuna, baina munduko beste toki batzuetan zehar ere zabaltzen ari da, besteak beste Kalifornian, Zeelanda Berrian, Espainian... eta Euskal Herrian ere bai, adibidez Bizkaiko Txakolinak jatorri izenak bere araudian onartu egiten duelako mahats hori erabiltzea eta hainbat upategik erabiltzen dutelako, proportzio txikietan, euren txakolinetan.
Albisterik...

ZIMAURREZ BETERIKO BEHI ADARRAK

Zer da mahastizaintza biodinamikoa? Nekazaritza biodinamikoa? 1924an garatutako metodo bat dela esan behar dugu; Rudolf Steinerrek garatutako antroposofian oinarritutako printzipioen aplikazioa litzateke. Eta zer? Metodo biodinamikoak printzipio batzuk proposatzen ditu, betiere lurraren osasuna eta landareena bermatzeko eta horrela animalien eta gizakiaren elikadura osasuntsua bilatzeko. Biodinamikak, metodo naturalen bitartez, lurraren emankortasuna bilatzen du. Baina biodinamikaren inguruan eztabaida asko, ezagutza gutxi eta bestelako kontu ugari egon dira. Egia esan, esoterismo eta mistizismo kutsuarekin lotuta etorri da ia beti, zenbait alorretan zientziarekin lotuta, baina askotan oinarri zientifikoak frogatzeko arazoekin. Erraza da ezagutzen ez dena eta arraroa dena kritikatzea. Biodinamika nekazaritza biologiko eta ekologikoaren muturrean dagoela esan daiteke.Esan daiteke biodinamika ez dela soilik nekazaritzan aritzeko modu bat, atzetik konplexutasun handiagoa duen filosofia bati erantzuten diola. Ez da soilik produktu kimikoen edo pestiziden erabilera debekatzea, edo lurra zimaur naturalez ontzea; biodinamika bizitza ikusteko modu bat da, Lurraren eta Eguzki sistemaren erritmoak jarraituz lurra lantzeko modu bat. Biodinamikak, besteak beste, lurrean mikroorganismoak eta materia organikoa garatzea, gehitzea bilatzen du, eta, horretarako, prestakin biodinamikoak erabiltzen ditu, adibidez hustutako behiaren adarra, zimaurrez betea eta irailean lurperatzen dena... edo beste prestakin batzuk kuarzoz eta landare aromatiko edota medizinalez osaturikoak (kamamila, haritz azala, asunak...). Egia esan, mahastizaintzara geroago heldu zen metodo hori. Frantsesak izan dira biodinamika irmo defendatu dutenak, eta, egia esan, ardo handiak egin dituzte metodo horiek jarraituz. Mahastizainik ezagunena Nicolas Joly da, Loira haranean La Coulee de Serrant ardo handia egiten duena. Baina ez da bakarra, Domaine de la Romanee Conti edo Domaine Leroy eta Domaine Leflaivek ere ikuspuntu beretik ikusten dute mahastia eta ardoa. Espainiara ere heldu da. Badira urte batzuk Ricardo Palaciosek metodo hori darabilela Bierzon, izugarrizko ardo pertsonalak eta dotoreak eginez. Soria inguruan Dominio de Atauta ere horretan dabil. Ez oso urruti, Anguixen, 7 Lunas egiten du Pedro Gallegok, eta Adrada Ecologica upategiak Kirios ardoa egiten du. Empordan ere hor daude Mas Estelakoak... Ez da erraza iritzia ematea, baina badirudi mahatsa benetakoagoa dela, osasuntsuagoa, eta hobeto islatzen duela lur eremua, badirudi...

HIL ETA GERO ERE LANEAN...

Aurreko larunbatean Durango Ardo Saltsan ardo eta delicatessen feria ospatu genuen. Besteak beste, egitarauaren barruan Bizkaiko txakolinari buruz gehixeago jakiteko aukera zegoen. Bertan, azalpen teoriko labur bat egin eta hiru txakolin dastatu genituen. Ekitalditxoari amaiera emateko geundenean, bertan parte hartu zuen emakume batek ea txakolinak zenbat irauten duen galdetu zuen. Nire erantzuna zera izan zen, alegia, uztaldiaren hurrengo urtean edatea komeni dela, baina badagoela, upelean hartzitutako txakolinetatik aparte, bakarren batek hiru, lau edo bost urte gehiago ere irauten duena: Itsasmendi Nº7. Altzairuzko zazpigarren biltegian urtebete ematen du txakolinak, eta horregatik dauka izen hori. Eta urtebetean, legamiak hartzidura alkoholikoa eragingo dio ardoari biltegian, eta, hain zuzen, ontze horren bidez iraungo du gehiago txakolin horrek. Baina, zergatik hori? Zer ontze mota da hori? Laburbiltzeko, autolisia gertatzen dela esango dugu; hau da, hildako legamia horien hormak apurtzen direla. Apurtze horretan, autolisi horretan, ardoari zenbait substantzia gehitzen zaizkio; zeluletan daude substantzia horiek, eta horren ondorioz izango da ardoa lodiagoa eta koipetsuagoa. Horrekin, ardoa iraunkorragoa, koipetsuagoa, konplexuagoa eta egonkorragoa izatea lortzen da. Hildako legamiekin ontzeko era hau oso erabilia izan da tradizionalki Borgoinako upelean hartzitutako ardo zuriekin, chardonnay mahatsarekin, eta cavek eta xanpainek botilan ematen duten ontze prozesua burutzeko ere bai. Ontze prozesu horretan oso garrantzitsua da battonagea; hau da, ardoan dauden hildako legamiak gora eta behera, hara eta hona mugiaraztea. Horrekin lortuko duguna zera da, homogeneotasuna ematea ardoari, eta ardoak legamia zapore gehiegi hartzeko arriskua ekiditea; baita lehen aipatutako autolisiaren bitartez lortzen diren substantziak ardora pasatzea ere. Oso teknika delikatua da, eta kontu handiarekin egin beharrekoa. Horrekin, alde batetik, ardoa krematsuagoa eta biribilagoa izango da, eta konplexutasun gehiagoko fruta nabardurak, xigortuak eta abar lortuko ditugu; bestetik, ardoaren egitura sendotzea eta areagotzea ere lortuko dugu. Egia da prozesu horrekin ardoak galdu egingo duela lehen mailako fruta aromen bizitasuna; baina ardoak kalitatea badu, mereziko du, aroma berriak gehituko zaizkiolako, konplexutasuna nabarmenduko zaiolako, testura hobea hartuko duelako, egitura sendotuko zaiolako, nortasunean irabaziko duelako... eta gehiago iraungo duelako.

PATAGONIAN, DOTORE, DELIKATU, MISTERIOTSU...

Alto Valle del Rio Negron daude ardoarekin zerikusia duten Argentinako Patagoniako enpresarik zaharrenak. Klima kontinentala da nagusi oasi horretan, eta bertan, etengabeko haizeak giroa lehortu eta mahatsak osasuntsu izaten laguntzen du. Horrenbestez, toki aproposa da laborantza organiko eta biodinamikoarentzat. Toki horretara iritsi zen 2004an Piero Incisa Della Roccetta. Bertan erosi zituen 1932an landatutako eta bertan behera utzitako zenbait mahasti. Piero Incisaren sendiak oso harreman arrakastatsua du ardoarekin, beraiek sortu baitzuten Sassicaia ardoa, Toscanako izarrik distiratsuenetarikoa. Chacra upategia sortu zuen hemen, Argentinako Patagonian. Chacraren filosofia zera da, naturarekiko errespetuzko ardoak egitea. Gizakiaren lana minimoa da, ardoak lurraren isla izan behar du, eta hori ahalbidetu behar du. Abantaila teknologiko eta moderno guztien gainetik, hemen protagonistak lurra eta mahatsa dira. Humberto Canale upategiarentzat lan egiten zuen Hans Vinding Diers danimarkarrak eman zion pinot noirrez egindako Patagoniako ardoa dastatzeko, eta Pieri, bere laguna, erabat txundituta geratu zen, ardoek erakusten zuten dotorezia eta freskotasun orekatuarekin. Bada, horrela sortu zuen upategi txiki hau, laborantzan biodinamika jarraituz eta artisau lana eginez hain delikatua den eta, era berean, mahastizainarentzat hain exijentea eta zaila den mahats dotore horrekin. Upategi txikia da eta haren hormek inguru horietako lurren kolorea dute. Eta upategiko zoruaren erdi-erdian Sassicaiaren izar enblematikoa dago.Hiru ardo egiten dira upategian, hirurak pinot noir mahatsarekin. Hirurak filtratugabeak eta klarifikatugabeak. Barda. Kolore gutxikoa. Sudur freskoa, delikatua, bioleta aromekin. Ahoan ez du pisu handirik baina luzea da, eta amaitzeko grafito aroma bitxia erakusten du. 11 hilabetez egoten da upelean, eta egiteko erabiltzen den mahatsa upategikoa bertakoa da, baina erositakoa ere erabiltzen da, neurri batean. Beste bi ardoak Cincuenta y Cinco eta Treinta y Dos deitzen dira. Ardo hauek egiteko erabiltzen diren mahastiak 1955ean eta 1932an landatuak izan ziren. Cincuenta y Cinco-k oso aroma finak eta dotoreak eskaintzen ditu, fruta gorriak eta mineralen nahastea. Ahoan arina da, baina misteriotsua, delikatua, garbia, amaiera mingots, apal eta dotorearekin. Treinta y Dos-ek sudur betea eta xarmagarria du. Oso loretsua, larru ukituarekin eta mineral puntuarekin. Oso testura zetatsua du ahoan, eta amaiera luzea eta fina. Upategi honetako ardoak lasai edatekoak dira, pentsatuz, hausnartuz. Lasaitasunean eta aromak bilatuz, presarik gabe...

MENCIA, DOTOREA, FRESKOA, LORETSUA...

Tempranillo, Garnatxa, Cabernet Sauvignon, merlot, pinot noir... Mencia ez da, beharbada, hain ezaguna gure artean, baina oso ardo interesgarriak agertu dira mahats horrekin eginak azken aspaldi honetan. Besteak beste, Raul Perezenak Bierzon, Monterrei, Ribeira Sacra eta Valdeorrasen. Aipagarriak dira Alvaro Palacios eta bere ilobak, Ricardo Perez Palaciosek, Villafranca del Bierzon egindakoak ere. Beraz, azken urteotan mencia mahatsak duen prestigioak gora egin du erabat, batez ere Bierzoko ardoei esker. Baina nolakoa da mahats hori? Ezagut dezagun zertxobait gehiago. Menciak mugurdi kolore biziko ardoak sortzen ditu, fruta usain nabarmenekin, baina baita lore usain delikatuekin, alkohol kopuru dexentearekin eta azidotasun egokiarekin ere, ardoak zahartzeko oso baldintza ederrekin. Oso mahats sentikorra da eta mendi eremuetan nabarmentzen da, batez ere. Horregatik bere heldutasun mailan zeresan handia dute eguzkiarekiko orientazioak eta lurraren altitudeak. Zenbait tokitan zapaldan landatzen dira mahastiak. Egia esan, duela oso gutxira arte Bierzon, Ribeira Sacran, Valdeorrasen egiten ziren mencia ardoak oso arinak, alkohol gutxikoak eta zahartzeko gaitasun eskasekoak izaten ziren. Orain gauzak aldatuz doaz, batez ere Bierzon eta Ribeira Sacran, baina baita beste eskualdeetan ere. Lurraren isla izan nahi dute orain egiten diren mencia ardoek, eta beren zahartzeko gaitasuna erakusten ari dira, betiere upelean ontze denborak luzatuz. Hori dela eta, mencia berpizkunde batean dela esan genezake. Duela gutxira arte Cabernet franc mahatsaren senidetzat hartzen bazen ere, badirudi azken DNA azterketak direla medio hori alde batera utzita dagoela. Filoxeraren ostean berriz ere mahastizaintza burua agertzen hasi zen, baina gerrate zibilak hainbat eta hainbat mahastizain pobrezian murgildu zituen eta mahasti asko eta asko bertan behera utziak geratu ziren, batez ere Ribeira Sacran. Bierzo, adibidez, askorentzat Espainiako eremurik «frantsesena» da. Izugarrizko kontraste geografikoak daude han, ibai arro sakonak, mendilerroak eta goi eta behe eremuen arteko izugarrizko aldeak, gero ardoek islatzen duten moduan. Zenbait tokitan ezaugarri orografikoek mikroklima mediterraneoak sortzen dituzte. Menciaz eginiko ardo aipagarri batzuk: Corullon, Moncerbal, La Faraona Alvaro Palacios eta Ricardo bere ilobarenak, Raul Perezen Ultreia eta Ultreia Saint Jacques, Dominio de Tares upategiko Cepas Viejas, Bembibre eta P3, Bodegas Estefaniako Tilenus Pagos de Posada... Eta ezin ahaztu Peique, Prada aTope, Castro Ventosa, Luna Beberide eta beste batzuk, Bierzo bere mailarik onenean uzteko urte askotako lana eskaini baitute.

PALO CORTADOA

Urtarrilean, hiru artikulutan Jerezko ardo handiak ezagutzeko ardatzak marraztu genituen. Fino, manzanilla, oloroso, amontillado, cream, medium, pale cream, moskatela eta Pedro Ximenez aipatu genituen. Eta palo cortadoa? Palo cortadoa beste baterako utzi nuen. Beharbada Jerezko ardorik handiena eta misteriotsuena. Artikulu bat ez, liburu bat idazteko lain ematen du ardo horrek. Saiatuko naiz zer den, nola egiten den, zer ezaugarri dituen azaltzen... baina ez da erraza. Lehenik eta behin, ikus dezagun Jerezko Ardoen Batzorde Arautzaileak zer dioen: «Kaoba distiratsua, hur usainarekin, ahoan lehorra, dotorea, orekatua eta oso iraunkorra. Amontilladoaren ezaugarri aromatiko leunak, dotoreak eta zorrotzak ditu, alde batetik, eta olorosoaren gorputza eta indarra, ahoan». Baina palo cortadoa egiteko ez dago inongo arau oinarridunik. Upategi bakoitzak bere era dauka ardo hiru egiteko, denak ezberdinak, gainera. Esan daiteke, hori bai, ardo hauek egiteko muztio bereziki finak eta dotoreak erabili ohi direla, hasiera batean 15 gradura arte alkoholeztatuak eta marra edo palo diagonal batez identifikatuak. Soleretara pasa aurretik (sobretablas), enologoak (kapataza Jerezen) ardoaren ezaugarri bereziak dituela ikusi ondoren eta legamia geruza mantendu duela, palo cortado bilakatu litezkeelakoan, markatu egingo ditu, upelean egindako marra diagonala edo paloa beste marra horizontal batez moztuz. Hortik bere izena. Ardoa berriz ere alkoholeztatu egingo da 17 gradutik gora, ontze biologikoa moztuz eta ontze oxidatiborantz bideratuz ardoa. Soleretan egindako urteetan egindako ontzeak erakutsiko digu espero zena gertatu den, eta palo cortadoa jaio zaigun edo ardoak beste bide batzuk hartu dituen. Esan daiteke, beharbada puristak haserretuko liratekeen arren, oro har eta ulertzeko - hori baita kontua-, amontilladoaren eta palo cortadoaren arteko aldea zera dela: Amontilladoak bere bizitza erdia ontze biologikoan, legamia geruzapean, pasatu duela eta beste erdia ontze oxidatiboan, eta palo cortadoak, aldiz, legamia geruzapean pasatako sudurra mantentzen duela baina bere izaera berria, bere bizi berria oloroso moduan egiten duela... konplikatua? Oso konplikatua, eta sarritan, adituek ere dastaketa itsuetan arazoak izaten dituzte oloroso zahar bat eta adin bereko palo cortado bat bereizteko, biak direlako boteretsuak, indartsuak, eta euren arteko desberdintasunak, batez ere sudurrari dagokionez , urteen poderioz desagertuz, disolbatuz joan dira.

ARTISAU LANA

Raul Perezi buruz hitz egin genuen aurreko batean. Orduan, Sketcha, albariñoz egindako ardoa, izan genuen abiapuntua. Gaur, enologo berezi horri buruz gauza gehiago kontatuko ditugu. Bierzon (Leon, Espainia) hasi zuen ibilbidea, Castro Ventosa familiaren upategian. Orain, Bierzoko Bodegas Estefania (Tilenus) upategiko enologoa da. Baina badauka bere-berea den proiektu bat ere Bierzon bertan: Ultreia. Ultreia Done Jakue bidean erromesek topo egitean elkarri egiten zioten agurra da. Raulek hainbat mahats motarekin egiten du lan, besteak beste, alvarinekin, loureiro beltzarekin, merenzaorekin, caiñorekin, menciarekin , albariñorekin, garnatxarekin... Botrytis cinereak jotako ardo gozoak ere egiten ditu. Bere buruaz beste egin zuenBorgoinako Denis Mortet disdiratsuak, handiak, esandakoa bere egin du Raul Perezek: «Nire lana mahatsa upategira heltzean amaitzen da. Mahatsak arauak jarraitzea baino gehiago arrazionaltasunez jokatzea eskatzen du». Lan egiterako orduan sinpletasuna defendatzen du, mahastian ahalik eta gutxien eragitea, eta baita sulfuroso gutxi erabiltzea ere, baina ez du nahi bere burua biodinamikotzat jotzerik. Ardoak, Ribeira Sacran, Monterrei, Rias Baixas, Bierzon eta Madrilen egiten ditu. Ribeira Sacran Pecado egiten du, mencia mahatsarekin. Oso produkzio txikiko ardoa da, 800 botila baino ez. Mahastiak 30 eta 40 urte bitartekoak dira, oso toki aldapatsuan egoten dira eta lurrean arbela da nagusi. Ribeira Sacrako ardoak oso begetalak izan arren, Pecadok oso tanino helduak erakusten ditu, baita dotorezia ere. Monterrein, Jose Luis Mateosi laguntzen dio Quinta de Muradellako ardoak egiten. A Trabe zuria (exotikoa, berezia) eta A Trabe beltza (arraroa eta originala) egiten dituzte. Eta baita Muradella mencia eta bastardo apur batekin re. Gorvia zuria (dona blanca mahatsarekin) eta Gorvia beltza (mencia; oso espresiboa eta orekatua) ere egiten dituzte. Rias Baixasen, Arousako itsasadarrean murgildutako Sketch. Forja de Salnes du izena upategiak, eta Sketch ez ezik, Goliardo beltzak eta Leirana zuriak ere egiten dituzte. Leirana albariñoz egina dago. Goliardo Caiño eta Goliardo Loureiro dira upategiko ardo beltzak. Harrigarriak biak, baina batez ere caiñoz egindakoa, eukaliptoa, belar aromatikoak eta baso aromekin. Bierzon, Ultreia St. Jacques eta Ultreia Valtuille egiten ditu, biak ere mencia mahatsarekin. Eta, amaitzeko, Madrilgo ardoak. Bernabeleva upategiarentzat egiten du lan Madrilen, Marc Isart upategiko enologoarekin batera. Zuriak albillo mahatsarekin, eta beltzak garnatxarekin, eta cariñena pixka bat laguntzeko. Jay Miller The Wine Advocateko kazetariaren hitzetan, «Raulen ardoak disdiratsuak, artisau lanak, eskuz egindakoak dira. Ezin dira hitzez solik deskribatu. Esperimentatu egin behar dira».

LAU KILO ETA HAMABI VOLT

Aurreko astean aipatu bezala, Francesc Grimalt beste proiektu batean murgilduta dago orain. 2006an Anima Negra utzi, eta Sergi Caballerorekin batera beste proiektu batean ari da buru-belarri. Sergi Caballero ezezaguna da ardoaren munduan, ez ordea musikan eta artean. Sonar jaialdiko bazkide fundatzailea da, eta haren zuzendari eta irudi arduraduna. Bien artean sortu dute 4 Kilos upategia, Felanitxen (Mallorca, Herrialde Katalanak). Eta upategiaren izenaren zergatia sinplea bezain bitxia da. Bakoitzak bi kilo -bi milioi pezeta, 12.000 euro inguru- jarri zituen proiektuari hasiera emateko; beraz, bien artean lau kilo, eta hortik izena. Beste hainbat tokitan izugarrizko inbertsioak egin dituzte, baina hauek lau milioi pezetako inbertsioarekin abiatu dira. Haien filosofia erakusteko modu bat ere bada . Sergi Caballero zalea da, eta zalea zen. Penedesen enologia ikastaro bat egin eta upategi batean praktikak egin nahi zituen. Gogoko zituen Anima Negrak egiten zituen ardoak, eta oporrak Felanitxen pasatzen zituenez, Anima Negran praktikak egitea bururatu zitzaion. Han ezagutu zuen Francesc. Sergi irudiaren mundutik datorrela argi eta garbi geratzen da ardoen etiketak ikusi eta gero: originalak eta bitxiak. Marcel Dzama eta Gari Basemanen diseinuak dira. Bi ardo egiten dituzte 4 Kilos (12.000 botila) eta 12 Volts (30.000 botila). Mahasti desberdinak bilatu dituzte, lurra bera erreferentzi izanik eta ez hainbeste mahats mota. Mahatsak lurraren adierazpena izan behar du, ez besterik, Grimalten esanetan. Oro har, 4 Kilosekin mineralitatea bilatzen dute eta 12 Voltsekin frutaren adierazpena, batez ere. Mahastiak aukeratzeko, Grimaltek hainbat kilometro egin ditu autoarekin, nekazari batekin eta bestearekin eztabaidatuz... Emozioz gogoratzen du nola joan zitzaizkion nekazari batzuk haien mahatsa eskainiz bere proiektu berriarena jakin zutenean. Gaur egun lau hektarearen jabe dira, eta pozik daude. 2006ko uztarekin ardoa lagun baten garajean egin zuten, baina orain badute upategia. Argi dute produkzio txikiko upategia dela, eta hori horrela mantendu nahi dutela, gainera. Merkaturatzen dituzten ardo guztiak saltzen dira. Mallorcan betidanik egin dute ardoa. Orain, beste eskualde askotan bezala, ardogintza granelistiko batetik urratsak egiten ari dira gordetzeko ardoak ekoiztea helburu duen ardogintzara. Baina pauso horiek astiro eman behar dira, eta hala gertatzen dira gainera. Aurrerago joateko lan gogorra geratzen da, eta prozesu guztiak ongi arrazionalizatu beharra dago. Eta amaitu, Sergi Caballeroren hitz batzuekin amaituko dut: «Ardoa ez da gizon aspertu batzuen monopolioa, komunikazio sistema bat baino, erabili beharreko komunikazio sistema». Ni ados nago. Erabat ados.

CALLETAREN ARIMA BELTZA

Francesc Grimalt oso ezaguna da ardozaleon artean. Duela urte batzuk Anima Negra upategia sortu zuen Pere Obrador eta Miguel Angel Cerdarekin batera, Mallorcako Felanitxen. Hasierako asmoa autokontsumorako ardoa egitea zen, bazkideetariko batek zituen esne biltegiak aprobetxatuz. Momentu hartan ez zuten mahastirik, eta mahatsa lortzeko modu bakarra Mallorcako callet mahatsa erostea zen, bertako ardogileek ez baitzuten batere apreziatzen berto-bertokoa zen mahats hau. Lehenengo urtean bi ardo upel baino ez ziren egin. Ordura arte calletarekin ardo gazteak egiten ziren gehienetan, eta upategiak hori aldatu nahi zuen; beraz, mahats hori nola landu, nola erabili ikasten eman zituzten hurrengo bi urteak. 1997an egin ziren hartzidurarako porlanezko biltegiak esne biltegien proportzioak abiapuntutzat hartuta. Horrela, pixkanaka-pixkanaka etxalde-esnetegia upategi bilakatzen joan ziren. Ordutik aurrera hasi ziren mahasti zaharrak bilatzen, calletarenak batik bat, baina baita lur egokietan zeuden mantonegro eta fogoneu mahatsak ere. Egun, upategia dagoen Felanitx inguruko mahasti hauek guztiak kontrolpean edota alokairuan dauzkate upategikoek. Ehun eta berrogeita hamar partzela dira, denak ere upategitik hamar kilometroko erradioan. Eta beste bost mahasti irlaren mendebaldean. 2000. urtera arte ardoak callet eta fogoneu pixka bat eta mantonegro eta cabernet sauvignon kupajea ziren. Dagoeneko AN eta AN son Negre Mallorcako bertoko calleta, batez ere, eta fogoneu eta mantonegro pixka batekin eginda daude (%95 callet eta %5 mantonegro eta fogoneu). AN/2 callet(%65) mantoneggro eta fogoneu(%20) eta syrah(%15) mahatsez egina dago. Quibia ardo zuria ere egiten dute, horretarako premsal (%85) eta muscat (%15) mahatsak erabiliz. Callet mahatsa da, baina, upategiaren ikurra. Callet mahatsak egitura ahuleko ardo gazteak ematen ditu, mahats ale gehiegi ematen dituelako eta gaizki heltzen delako, Baina Anima Negrakoek konturatuz joan ziren ura ondo iragazten zen tokietan eta mahasti zaharrekin bazegoela aukera ondo egituratutako ardoak egiteko. Calletak izugarrizko landarearen kontrola behar du hainbat inausketarekin. Lan horren guztiaren ostean, mahatsaren %50 aprobetxatuko da, eta eskuz aukeratuko dute ardo guztientzat. Oso botila gutxi egiten dira, eta kalitate handikoak, pertsonalitate izugarria dutenak. Upategiko enologoa, Francesc Grimalt, orain beste proiektu batean ari da, oso proiektu interesgarria. Baina hori beste egun baterako utziko dugu.

SKETCH: ITSASADARREAN MURGILDUTA...

Paco Bercianok esaten duen moduan, Raul Perezek derrigor, patuaren halabeharrez, mahastizaina eta enologoa behar zuen izan. Zazpi belaunaldik erakutsi diote bidea. Hemezortzi urte zituela, familiaren upategiaren ardura hartu zuen,Castro Ventosarena, Bierzoko Valtuilleko mahasti zaharrekin ardo handiak egiteko asmoarekin. Raul Perez proiektu askotan sartuta dago, besteak beste, Bierzon Ultreia deitzen den batean. Ultreia Done Jakue bidea egiten zuten erromesek topo egitean elkarri egiten zioten agurra zen. Momentuz bi ardo egiten ditu proiektu honetan, Ultreia Saint-Jacques, apalagoa, eta Ultreia de Valtuille, bere sorterriaren omenez. Eta, gainera, proiektu askotan dabil, Galizian, Madrilen...
Baina gaur haren Sketch ardoa hartuko dugu hizpide. Sketch albariñoz egindako ardoa da, baina Rias Baixas jatorri izenetik kanpo. Mahatsak hirurogei eta laurogei urte bitartekoak dira, itsaso ondoko Meañokoak, hain zuzen ere. Egiteko Borgoniako metodoa erabiltzen da, hau da, 750 litroko upelak, hainbat talastatzerekin; mahasti bikain batek eskaintzen dituen birtuteak zurak ezkutatu ez ditzan.
Baina ardo honek benetan bitxia, aipagarriena, botilan egiten duen ontze prozesua da. Botilak kaiola metaliko handi batzuetan sartzen dira, eta hemeretzi metroko sakonera duen Arousako itsasadarreko koba batean murgiltzen dira. Eta esango duzue, zergatik hemeretzi metro?
Raulek proba batzuk egin zituen, eta sakonago, presioaren eraginez, kortxoa atera egiten zela edo botiletan ura sartzen zela egiaztatu zuen. Ardoek hiru hilabete emango dute baldintza klimatiko bitxi horietan, tenperatura, presio eta hezetasun finkoekin. Norbaitek pentsa dezake fribolitate edo arinkeria bat dela, baina, emaitzak ikusita, ezetz esango nuke. Ardo handia da, benetan. Botilak uretatik ateratzen direnean muskuiluz, lapaz, berberetxoz, alga eta bestelako itsas fauna eta floraz estaliak egoten dira.
Sketch izena Londreseko lokal baten omenez aukeratu zuen. Erdi jatetxe erdi kopatarako taberna, eta toki hau apaintzeko erabili diren koloreak etiketak dituen bereberak dira. Lehen urtean bederatziehun bat botila egin ziren, eta orain hiru mila edo-egingo dira urtero.
Goian esan dudan moduan, ez dago inongo jatorri izenen babesean, mahai ardo moduan merkaturatzen da. Baina gauzak ondo egiten direnean horrek ez du garrantzi handirik. Azken urteotan dastatutako albariñoek ez naute harritu, emozionatu, baina Sketch hau beste gauza bat da... Hurrengo batean Raul Perezen gorabehera gehiago kontatuko ditugu, merezi du eta.

UZTARTZE EDO HARMONIA

• Ba hori, uztartze edo harmonia, ardoaren eta jakiaren artekoa, alegia. Edo jakiaren eta ardoaren artekoa. Interes handiko gaia da. Jakin badakigu ortodoxia tradizionalak markatzen dituen bideak zeintzuk diren, zer den egokia eta zer desegokia, baina egia da gero eta esparru zabalagoak eta ausartagoak irekitzen direla janari bat ardo batekin uztartzeko orduan edo ardo bati janari egoki bat egokitzean.
  Josep Roca El Celler de Can Roca jatetxeko sommelierra eta jabeetariko bat da. Berak uztartze horiek egiterakoan nolabaiteko malgutasunez jokatu behar dela planteatzen du, baina betiere oinarrizko arau batzuk jarraituz:
• Janari azidoak ardo azidoekin uztartzen dira ondo -fruta-usainekoak, iraunkorrak, erdilehorrak.
• Janari koipetsuak, zapore zabaleko ardo azidoekin -tanino lehortzailedun beltzak, kabernetak edo tenpranilloak.
• Janari gihartsuak, gorpuzdun ardoekin -golosoak eta glizerikoak. Garnatxa edo Mediterraneo aldeko syrah antzekoak.
• Janari gaziak, ardo zuri leunekin -glizerikoak, gozoak- eta tanino gutxiko ardo beltzekin.
• Janari ketuak, egurretik pasatutako zuriekin -beteak eta frutadunak, espeziatuak-, izaera modernoa duten ardoekin.
• Janari espeziatuak, ardo beltz gazteekin -frutadunak, tanino gutxi eta alkohola neurrian dutenak; hondar-azukredun eta azidotasuna duten zuriekin.
• Janari gozoak, neurri bereko edota gehiagoko azukrea duten ardo gozoekin.
• Ozpinarekin prestatutako janariak, Jerez motako ardo lehorrekin.
• Janari sendoak, gorpuzdun ardoekin.
• Janari fina, ardo leun eta delikatuarekin.
  Janariaren eta ardoen arteko uztartze edo harmonia ez da sekula behin betikoa. Harmonia ez da bakarrik aromatikoa izan behar. Uztartzerik onenak ukimen zentzumenarekin, bolumenarekin eta ahoan duen dentsitatearekin ere zerikusia izaten dute. Harmonia ugarienak osagarriak izaten dira: antzekotasunak batu egiten ditu ardoa eta janaria. Baina, noski, kontrastedun harmonia oso interesgarriak ere egon badaude.
  Koloreak, adibidez, aldez aurretik gertatzen gaitu janariarekin uztartzeko. Eta, hala, ardo zuriak ondo datoz kolore gutxiagodun janariekin, haragi eta saltsa zuriekin, hegazti eta arrainekin, eta ardo beltzek, printzipioz, gehiago eskatzen dituzte haragi gorriak, janari astunagoak, saltsa ilundun eta zapore handiko janariak.
  Asoziazio geografikoak edo ohiturak ere badu zeresana uztartze kontu hauetan, Sanlucarreko manzanilla eta otarrainxkak, Stilton gazta eta Portoa. Tenperaturak eta urtaroak ere badu zerikusia, edo ospakizunaren izaerak, egoera fisikoak, bakoitzaren gustuak...
  Baina, goian esan dugun moduan, uztartze kontu hauetan malgutasunez jokatu behar dugu, eta askatasun osoz. Probatu arrautza frijitua eta Burgosko odolkia manzanilla pasatu batekin, eta esango didazue...